فتنه در سودان (پیامدهای همه پرسی جدایی جنوب از شمال سودان)

 مهدی شکیبایی

مقدمه: جمهوری سودان با مساحتی بالغ بر  815/505/2 کیلومترمربع  و جمعیتی  000/204/37  نفری پهناور ترین کشور جهان اسلام و آفریقا محسوب می شود. این کشور عربی- آفریقایی با 9 کشور آفریقایی و دریای سرخ هم مرز بوده  و سرشار از منابع غنی معدنی به همراه نفت و گاز و زمین‌های حاصلخیزاست. سودان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان پنبه و کتان جهان نیز به شمار می‌رود. شغل اصلی مردمان این کشور که بخش عمده آنان را چادرنشینان تشکیل می دهند، دامداری است. رود نیل بیشتر مسافت خود را در سودان پشت سر می گذارد و نیل آبی که یکی از مهمترین سرشاخه های آن است، در شهر خارطوم به هم پیوسته و تشکیل نیل بزرگ را می‌دهد. بزرگترین ذخایر اورانیوم قاره آفریقا در همین منطقه جنوبی سودان واقع است که تلاش میشود از پیکره بزرگ این کشور جدا شود.گفته می شود سودان همانند فلسطین بیشترین ظرفیت را برای الگو پذیری از انقلابهای اسلامی - مردمی همچون ایران و ترویج ان در محیطهای پیرامونی خود برای مقابله با پروژه هیمنه آمریکایی – صهیونیستی برجهان را دارد. از این روست که تجزیه این کشور را تحت نام جدایی جنوب از شمال همانند فاجعه اشغال سرزمین فلسطین توسط اسراییل فاجعه یی بزرگ برای اینده بشریت قلمداد می کنند و نسبت به هرگونه تقسیم پهناورترین کشور اسلامی جهان هشدار می دهند. سودان با همه منابع جغرافیایی، دینی، سرزمینی، اقتصادی اش این روزها هدف توطئه یی به بزرگی اشغال فلسطین، از سوی غرب قرار گرفته است. "...دو دهه پس از روی کار آمدن «عمرالبشیر» در سودان و گرایش‌های اسلامی وی، کشورهای غربی و برخی از همسایگانش که نمی توانستند سودان را با همه منابع و دارایی‌هایش در خدمت جهان اسلام ببینند، درصدد برآمدند تا از اختلافات قومی و مذهبی بر جای مانده از دوران استعمار در این کشور بهر‌ه برداری کرده و با تضعیف دولت مرکزی سودان، نیمه جنوبی آن را نیز جدا و به صورت کشور مستقلی به جرگه دوستان خود درآورند" (1). این جدایی البته در پوشش همه پرسی صورت میگیرد و ظاهری دمکراتیک دارد. اما خطراتی که از ورای این همه پرسی دمکراتیک منطقه و جهان را تهدید می کند به مراتب بیشتر از " حلاوت ظاهری استقلال" آن در نزد شهروندان جنوب سودان است که درپی گوشه هایی از این پیامدهای خطرناک  نقل می شود:   

سودان روی آتشفشان: جدایی و خطرات آن بر منطقه و جهان

طرفهای سودانی آمادگی های خود برای اجرای روند تقسیم سودان به دو دولت یکی شمالی و دیگری جنوبی به پایان بردند و طبق برنامه قرار است روز یکشنبه اینده (نهم ژانویه 2011) مردم جنوب سودان در یک همه پرسی برای آینده خود تصمیم گیری کنند. حقیقت این تقسیم چیست؟ پیامدهای داخلی و خارجی آن چگونه است؟ آیا این موضوع به سودان ختم می شود یا اینکه در کشورهای دیگری خصوصا آفریقا، خاورمیانه،  آسیا و حتی بنابر نظر نومحافظه کاران آمریکایی در اروپا نیزپیاده خواهد شد؟  (2)

* پرونده تحولات جنوب سودان :

به همه طرفهای سودانی ، آفریقایی و بین المللی تاکید شده که همه پرسی روز یکشنبه اینده نتیجه یی جز موافقت با جدایی جنوب از دولت مرکزی سودان و تشکیل دولت مستقل در این منطقه آنهم با رای بالای 90 درصد نخواهد داشت. در این خصوص تحولات جاری اشاره به موارد زیر دارد:

• شاخص اختلافات: اختلافات فراوانی میان سودانی های شمال و جنوب وجود داشت که شاخص ترین آنها عبارت بود از : پرونده ترسیم مرزها، پرونده سرنوشت منطقه مورد نزاع  ایبی، پرونده توزیع درآمدهای آب نیل، پرونده درآمدهای نفتی،  پرونده بازپرداخت بدهی های خارجی، پرونده شهروند و ملیت، پرونده جنوبی های مقیم شمال، پرونده شمالی های مقیم جنوب، پرونده حقوق قبایل دامداری که در فصل خشکسالی وارد منطقه جنوب می شوند و دامدارانی که در فصل پاییز وارد منطقه شمال می شوند، پرونده واحد پولی، پرونده بازپرداخت وام ها و بدهی های داخلی ، پرونده روابط اینده میان دولت شمال و دولت جنوب
• شاخص تفاهمات: تفاهمات فراوانی نیز میان سودانی های شمال و جنوب بر سر تعدادی از پرونده ها وجود داشت که شاخص ترین انها عبارتند از: پرونده شفافیت و صداقت در همه پرسی، پرونده اعتراف متقابل به نتایجهمه پرسی، پرونده احترام به حق شهروند جنوبی سودان در تلاش برای ازادی انتخاب داوطلبانه از طریق صندوقهای رای، پرونده عدم استفاده هریک از دو طرف از نیروهای معارض علیه طرف دیگری و اقدام به تجهیز این گروه معارض و حمایت از آن برای مقابله با طرف دیگر، پرونده همکاری داوطلبانه در مسایل کلان، پرونده آرامسازی هرگونه اقدامات جنگ روانی و تبلیغات منفی  علیه طرف دیگر  

  هنگامی که شاخص های اختلافات را با داده های مربوط به شاخص های تفاهمات مطابقت می دهیم ملاحظه می کنیم که تفاهمات همواره با نوعی شکنندگی و قابلیت فروپاشی در برابر شاخص های اختلافات همراه است. همین امر نیز موجب می شود اینگونه به نظرآید که خطرات زیادی در جهت تحریک گسل های نزاع و درگیری بین طرفین وجود خواهد داشت.

* خطرات اینده در صورت جدایی جنوب سودان ؟

داده های جاری اشاره دارد به اینکه جدایی جنوب سودان بدون شک پیامدهای بسیار خطرناکی بر منطقه عربی و آفریقایی  خصوصا بر سودان خواهد داشت که در این خصوص می توان به موارد زیر اشاره کرد:

-         خطرات پیش روی جنوب سودان: دولت جنوب سودان در صورت جدایی از دشواریهای بسیار خطرناکی رنج خواهد برد: محاصره جغرافیایی ، اختلافات فزاینده نژادی و قومی، نابودی ساختارهای زیربنایی. انتظار می رود چالش اولی که جنوبی ها با آن روبرو خواهند شد برافروخته شدن جنگ جنوبی ها با جنوبی ها است که اولین نشانه های آن از طریق شاخص های زیر خود را نشان داده است: اختلافات سیاسی بین احزاب سیاسی جنوب که رقمانها به 70 حزب می رسد. جنگی که هم اینک در منطقه جنوب در سه منطقه در حال پیگیری است و آنهم به سبب تمرد سه تن از فرماندهان بلندپایه ارتش مردمی وابسته به جنبش مردمی برای ازدی سودان رخ داده است، افزایش اختلافات  قومی در برابر چالش چگونگی پیشبرد اداره  دولت جنوب براساس احترام تنوع نزادی و قومی به گونه یی که وجود بالغ بر 200 مجموعه قومی کوچک و بزرگ  برافزایش این اختلافات دامن زده است.

-         خطرات پیش روی شمال سودان: دولت شمال سودان نیز از دشواریهای خطرناکی رنج خواهد برد اگرچه این دشواریها به نسبت جنوبی ها کمتر است. بارزترین این مشکلات عبارت است از: احتمال افزایش درگیریها و بحران در دارفور خصوصا اینکه برخی طرفهای شورشی  در دارفور تلاش برای جدایی طلبی از نوع جنوب سودان را آغاز کرده اند، احتمال اینکه حکومت جنوب سودان تلاشها برای افزایش اختلافات و دشمنی های تاریخی با شمال و خصوصا در پرونده های مورد نزاع آن را آغاز نماید، احتمال اینکه برافروخته شدن درگیریهای مسلحانه جنوب – جنوب منجر به اتهام زنی به دولت شمال سودانت مبنی بر حمایت از جنگهای داخلی جنوب شود امری که باعث شود واشنگتن اقدام به تحمیل تحریمهای بیشتری علیه دولت شمال سودان نماید. 

-         خطرات در سطح کشورهای عربی: بدون شک دولتهای عربی نیز از انتقال پیامدهای جدایی جنوب از شمال سودان خصوصا در مسایل مربوط به اقلیتها رنج خواهند برد. نشانه های این انتقال را می توان در شمال عراق جستجو کرد آنجایی که اظهارات برخی رهبران کرد مبنی بر درخواست برای حق تعیین سرنوشت اشاره مستقیم به این انتقال پیام می تواند داشته باشد. و یا اینکه درخواستهایی بروز یافته است که دلالت بر مطالبه حمایت از مسیحیان در خاورمیانه دارد. امری که  دو انفجار علیه کلیساها در بغداد عراق و اسکندریه مصر بر آن دامن زده است.   علاوه بران پروندهای مربوط به سایر اقلیت ها نیز در کشورهای عربی وجود دارد از جمله این پرونده ها بحران مربوط به پرونده " آمازیگی" در کشورهای مغرب عربی  و همچنین بحران مربوط به پرونده آفریقایی های موجود در جنوب موریتانی در امتداد مرزهای سنگال و همچنین بحران مربوط به پرونده حق تعیین سرنوشت صحرای غربی میان حکومت مغرب و پولیساریو است.

-         خطرات در سطح کشورهای افریقایی: همچنین موضوع جدایی جنوب سودان ارام ارام تاثیر خود را در داخل کشورهای  همجوار منطقه آفریقا که هم اینک نیز از یکدیگر مجزا هستند، خواهد گذاشت.  ساکنان جنوب اتیوپی برای حمایت از جنبشهای جدایی طلب این منطقه تلاش خواهند کرد تا آنان دولت " اردمو" را تشکیل دهند. همین وضع برای اقلیت موجود در شرق اتیوپی نیز صادق است و شرقی ها نیز برای تشکیل دولت " اوگادین" دراین منطقه تلاش خواهند کرد. اما در مورد کنیا باید گفت جدایی جنوب سودان بر دامنه اختلافات کنونی و دو پارگی میان دو قبیله " کیکویو" و قبیله " لاوو" بیش از پیش خواهد افزود تاجاییکه بدون شک نزاع خونین داخلی کنیا پس از انتخابات پارلمانی سابق این کشور میان همین دو قبیله را در ذهنها باردیگر متبادر خواهد ساخت. در مورد اوگاندا نیزجنبش مسلحانه موسوم به "جیش الرب" پس از این رویداد حتما از طرفهای مختلف حمایتهای بیشتری برای افزایش اقدامات ضد دولتی و همچنین جدایی از دولت اوگاندا دریافت خواهد کرد که این کشور را نیز وارد یک جنگ داخلی می نماید.   در مورد منطقه شرق کنگو زئیر نیز احتمال اینکه زمزمه ها برای جدایی شرق کنگو و تشکیل دولت مستقل در آینده آغاز شود، بسیار است. اما در مورد دو کشورآفریقایی  روآندا و بوروندی  نیز انتظار می رود این دو کشور نیز با احتمال  تقسیم  به دو دولت با قومیت " توتسی " و دیگری با قومیت " هوتو" روبرو شود.  اماد رخصوص تانزانیا باید گفت که این موضوع می تواند بسیار وخیم تر از سایر کشورهای آفریقایی شود چراکه این کشور آفریقایی در حال حاضر به 124 قومیت تقسیم شده است و طبیعی است که شرایط به مراتب سخت و دشوار تری داشته باشد.

-         خطرات در سطوح بین المللی: هرچند گفته می شود این بخش اسیب های کمتری از جدایی جنوب سودان می بیند اما اطلاعات درز رفته اشاره دارد به اینکه تاثیر این جدایی بسیار بیشتر از آنچیزی است که توسط مراکز بین المللی برآورد شده است . زیرا اگر آمریکا موفق به اجرای طرحش در سودان شود از ان برای تفاهم با برخی طرفهای بین المللی جهت انجام برخی تعدیلات در منشور سازمان ملل و قوانین بین المللی سود خواهد برد. تا جاییکه به این کشور اجازه می دهد از فضای بیشتری برای استفاده از بند فصل هفت منشور سازمان ملل به عنوان بسته های پیشنهادی جهت دخالتهای بین المللی تحت ادعایی به نام حمایت از حقوق اقلیتهای نژادی، قومیتی و زبانی استفاده کند. به بیانی ساده تر  می توان از واقعه حق تعیین سرنوشت  و جدایی جنوب سودان به عنوان سابقه ای بین المللی جهت تعمیم ان از طریق امریکا ، سازمان ملل و اتحادیه اروپا برای اجبار دولتهای جهان سوم  به اعطای حق تعیین سرنوشت برای اقلیتهای جدایی طلب استفاده کرد. در صورت مخالفت با این خواسته باصطلاح بین المللی ، آن کشور احتمالا با تحریمهای بین المللی و چه بسا با دخالت نظامی بین المللی روبرو خواهد شد.

با این تعریف، تلاش غرب برای جدایی پهناورترین کشور اسلامی قاره آفریقا همخوانی بسیار نزدیکی با استراتژی جدید و تعدیل شده پیمان اتلانتیک شمالی (ناتو) پیدا خواهد کرد. استراتژی ای که از دفاع در سرزمین عضو به تهاجم علیه تهدیدات در کشورهای هدف تبدیل شده است. آنجا که ناتو در تعریف استراتژی جدید خود در اجلاس اخیر لیسبون پرتغال می گوید: پیمان ناتو باید برای توسعه چارچوبهای عملیاتی خود تلاش نماید تاجاییکه هرگونه تروریسم، هرکشور باصطلاح سرکش و هر دولتی که در تلاش برای دستیابی به سلاح کشتار جمعی است  را در هرزمان و هر نقطه یی از جهان مورد هدف قرار دهد. براساس این استراتژی  مفهوم تهدیدات ناتو از این پس یکپارچه شده به گونه یی که براساس مفهوم جدید هرچیزی که خطری برای آمریکا محسوب شود همزمان خطری برای کشورهای عضو ناتو نیز محسوب می شود. براین اساس دولت سودان طی سالهای گذشته از دید آمریکایی ها یک کشور سرکش تعریف می شده است بنابراین طبق تعریف جدید تجزیه این کشور از حمایت بین المللی نیز برخوردار می شود.(3) این همان سابقه خطرناکی است که می تواند نه تنها گریبان خود سودان و کشورهای عربی و آفریقایی را بگیرد بلکه حتی درسطح منطقه یی می تواند تهدیدی علیه حاکمیت سایر کشورهایی شود که طبق تعریف "آمریکایی ناتو" تهدیدی برای آنها محسوب می شوند. خطرات این طرح زمانی پراهمیت تر می شود که بدانیم تعریف مخاطراتی که ناتو را تهدید می کند شامل تروریسم، دولتهای سرکش و سلاح های کشتار جمعی تعریفی است که تماما منطبق و منسجم با تعریف شورای امنیت ملی آمریکا از مخاطراتی است که پروژه هیمنه آمریکا برجهان را تهدید می نماید.

از همین روست که باید همانگونه که بر پیامدهای منفی تحولات جدایی جنوب سودان تاکید می کنیم به همان اندازه و شاید حتی دقیقتر بر روند تحولات  دو سوی منطقه استراتژیک باب المندب یعنی یمن و سومالی نیز تمرکز و زوایای خطرناک روند جاری آن بر اینده منطقه خصوصا خاورمیانه را بازگو کرد.

منابع :

-         1- سودان را فراموش نکنیم – جعفری، کریم- سایت تابناک

-         2- السودان: الانفصال والمخاطر المستقبلیة - پایگاه خبری جمل

-         3- نقشه راه جدید ناتو پس از اجلاس لیسبون- شکیبایی، مهدی - خبرگزاری قدس