ارزش استراتژیک روابط ایران وسوریه برای خاور"میانه"و"نزدیک"

تهران پایتخت جمهوری اسلامی ایران در روزهای اخیر  شاهد یکی از مهمترین تحرکات دیپلماتیک دو جانبه میان ایران و سوریه بود. تحرکات  پردامنه دیپلماتیکی که  برای تقویت و تحکیم روابط دوجانبه از اهمیت بسزایی برخوردار است. چراکه این تحرکات با هدف استقرار ثبات در منطقه خاورمیانه و خاور نزدیک در مقابله با تلاشهای هدفمند آمریکا و اسراییل برای ایجاد ناامنی در دو منطقه یاد شده صورت گرفت.

پرسشی که مطرح است اینکه اهمیت حیاتی روابط دوجانیه ایران و سوریه درخصوص  برقراری ثبات در دو منطقه خاورمیانه و خاور نزدیک چیست؟

نشست سران ایران و سوریه این بار از یک نشست متعارف و عادی دو رییس جمهور فرا تر رفت . به بیانی ساده تر نشست تهران در دو بعد زیر دارای ارزش استراتژیک و قابل ارزیابی است:

بعد متعارف :  شامل همکاری دوجانبه ایران و سوریه

بعد غیر متعارف: شامل همکاری ها برای ممانعت از ایجاد ناامنی و بی ثباتی  در منطقه خاورمیانه و خاور نزدیک  

در بعد متعارف (سنتی) این رابطه امضای شماری از توافقنامه های دوجانبه تهران و دمشق شامل موارد زیر قرار دارد: ازاد سازی مبادلات تجاری دوجانیه، تاسیس بانک تجاری مشترک

بعد غیرمتعارف، این رابطه شامل موارد زیر می شود: تقویت جبهه مقاومت در برابر اسراییل و امریکا ، تلاش برای ممانعت از تحرکات برخی طرفها جهت ایجاد ناامنی و بی ثباتی در عراق، لبنان و تلاش ها برای باج خواهی از فلسطینی ها در چارچوب روند مذاکرات جاری سازش  که احتمالا در نهایت به حذف حقوق فلسطینی ها خواهد انجامید.

دو ویژگی بسیار مهم نشست سران ایران و سوریه :

• تمایل حقیقی روسای دو کشور  در تقویت همکاریها
• قدرت نامحدود و مشابه دو کشور در عدم عقب نشینی در برابر آمریکا، اسراییل و اروپا  

نشست تهران همچنین در شرایطی پیچیده  از حیث تحولات منطقه یی و بین المللی برگزار شد که اشاره به چند نکته در همین خصوص ضروری است:

* تحولات  منطقه یی: محیط همکاریهای سوریه و ایران شاهد شماری از کانونهای تنش و مناطق قابل انفجار است که از جمله آن می توان به موارد زیر اشاره کرد: کانون تحولات لبنان، تحولات فلسطین، صحنه جنگ در عراق ، افغانستان و تحولات در حال تنش در مصرو بحرین و تحولاتی که از مرحله تنش عبور کرده و به حالت برافروختن جنگ نزدیک شده  همانند سودان و یمن.  

* تحولات بین المللی :  سوریه و ایران در دایره  جنگ تبلیغاتی پرشدت آمریکا و اسراییل قرار گرفته اند. جنگی که موضوع جدیدی دست کم برای ایران نیست و این کشور از 31 سال پیش تاکنون در مقاطع مختلف با آن مواجه بوده است. هم سوریه و هم ایران همزمان هم تحت فشار هستند و هم مورد تحریم قرار گرفته اند. این اقدامات تنها منحصر به آمریکا و اسراییل نیست بلکه کشورهای دیگری هم به این فشارها پیوسته اند که فقط شامل کشورهای باصطلاح میانه روی عربی و اروپا نمی شود بلکه تلاشهایی برای وارد کردن روسیه و چین در جهت اعمال فشار بیشتر بر سوریه و ایران و همپیمانان این دو کشورصورت می گیرد.

دادهای اطلاعاتی در باره محاسبه فرصتها و تهدیدها اشاره دارد به اینکه محور سوریه و ایران از بسیاری امکانات و توانمندیها نه تنها در مقابله با تحریم ها بلکه حتی در جهت اقدام به عملیات پیش دستانه و بازدارنده که بتواند تحریم ها و فشارها را همزمان در صحنه نبرد  ناکارآمد کند، برخوردار است.

محور ایران و سوریه: تلاش برای به روز رسانی نقشه سیاسی روابط  در منطقه خاورمیانه

سوریه روابط بسیار مستحکمی با ترکیه دارد. همزمان ایران نیز روابط مستحکمی با ترکیه برقرار کرده است. هریک از این سه کشور ارتباط قوی و محکمی با عراق دارند. بنابراین پرونده همکاری های دوجانیه ایران و سوریه به طور خودکار به تقویت همکاریهای سه جانبه  دمشق، تهران، انکارا ختم می شود و در نهایت نیز بغداد به این محورها الحاق می گردد. امری که به ایجاد یک قوام استراتژیک خواهد انجامید که می تواند نقش بسیار بزرگی نه تنها در همگرایی های منطقه یی که حتی در کسب و تشکیل یک راهبرد خاورمیانه یی دارای مصونیت بی سابقه ایفا کند. راهبردی که به راحتی خواهد توانست منطقه خاورمیانه را از تهدیدات خارجی شامل رخنه به امنیت کشورهای منطقه حمایت نماید.

به روز رسانی سیاسی ارتباطات و روابط همکاری های منطقه یی بدون شک منجر به موارد زیر خواهد شد:

-         افزایش قدرت دول منطقه بر استفاده از منابع آن. مشهور است که منابع قدرت ایران و سوریه در منطقه روز به روز افزایش یافته و بر این توانمندیها با ورود ترکیه و عراق افزوده خواهد شد.

-         از بین رفتن شکافها بین جداول کاری سیاست خارجی و جداول کاری سیاست داخلی. به عبارت دیگر این کشورها نیازی به تعیین اولویتهای  سیاست خارجی خود به حساب سیاستهای داخلی خود و برعکس ندارند بلکه تمامی این اولویت ها در راستای هماهنگی های سیاسی یکسان و لازم ملزوم هم خواهند شد و درنهایت به انسجام بیشتر انان برای تقویت منافع داخلی و خارجی کمک خواهد کرد.

براین اساس سناریوی روابط آینده ایران و سوریه در نتیجه نشست اخیر سران دو کشور در تهران به افزایش همکاریهای فیمابین و تحکیم بنیانهای منطقه یی خواهد انجامید. خصوصا در شاخص های زیر:

• شاخص معاملات: این یک اصل است که هرچه مبادلات تجاری بین دو کشور افزایش یابد به همان اندازه روابط بین طرفین نیز افزایش خواهد یافت و هرچه روابط افزایش یابد همکاریهای منطقه یی دو کشور نیز افزایش خواهد یافت.
• شاخص تهدیدها: حقیقت رایج در نظام روابط (صرف نظر  از درستی یا نادرستی ان) این است که هرچه قدر تهدیدات افزایش یابد به همان اندازه خطر احتمال برخوردها و جدایی همکاریهای منطقه یی میان دو کشور نیز بیشتر می شود اما تجربه علی الخصوص درباره روابط ایران و سوریه بر توانمندی دوکشور در مقاومت و مقابله با تهدیدات خارجی تاکید می کند. دمشق طی سالهای گذشته در برابر همه فشارها و تطمیع ها یی که براین کشور برای دوری کردن از تهران وارد شد مقاومت کرد. تهران نیز همین طور. براین اساس شاخص خطر در روابط بین این دو کشور در نتیجه درک متقابل و اراده رهبران دو کشور و همچنین مصداقیت عملکرد دیپلماتیک آنان تا اندازه بسیار پایینی تنزل یافت .

تاملی هرچند کوتاه در خصوص رخدادها و تحولات جاری نشان می دهد که منطقه خاورمیانه و خاور نزدیک در خلال مرحله آتی با یک سری تحولات بسیار حساسی روبرو خواهد شد ازجمله:

-         پرونده عقب نشینی آمریکا از عراق

-         پرونده دادگاه بین المللی رفیق حریری

-         پرونده مذاکرات سازش فلسطین و تلاشها دراین خصوص  

-         پرونده نزاع داخلی در یمن

-         پرونده نزاع بر سر ریاست جمهوری مصر

-         پرونده تجزیه سودان

-         پرونده جنگ در سومالی

-         پرونده جنگ در افغانستان

به دلیل پیوند بین این پرونده ها و پیامدهای آن،  بنابراین آنچه که نشست تهران میان روسای جمهور ایران و سوریه بر ان تمرکز داشت تلاش برای تقویت روابط و همکاریها برای جلوگیری از ورود خاورمیانه - به عنوان منطقه دارای جایگاه حیاتی در منافع غرب - به صحنه بی ثباتی ها و ناامنی های جدید توسط آمریکا و اسراییل بود. ناامنی هایی که واشنگتن و تل اویو سعی خواهند کرد پیامدهای آن را در خدمت به منافع خود در منطقه خاورمیانه بکار گیرند و کشورهای جدیدی را هدف قرار دهند.

از این رو شرایط مطلوب از دید تحلیلگران منطقه یی در مرحله آینده، افزایش تحرکات دیپلماتیک بازدارنده محور دمشق – تهران و پس از ان مربع روابط تهران- آنکارا-دمشق و بغداد است.

گردآوری : مهدی شکیبایی