همگرایی منطقه یی ؛ ضرورت "خاورمیانه اسلامی"

* مهدی شکیبایی

طرح تأسیس مجمع مشترک 22 کشور عضو اتحادیه عرب با کشورهای همجوار از جمله ایران و ترکیه چندی است از سوی عمر و موسی دبیرکل اتحادیه عرب دنبال می شود و با وجود خودداری عربستان سعودی و مصر از اتخاذ موضعگیری شفاف در خصوص این پیشنهاد، سایر کشورهای عربی برای ظهور چنین مجمعی تمایل نشان داده اند.

هر چند که پیشنهاد عمر و موسی در نشست سران اتحادیه عرب در لیبی سرانجام مشخصی نیافت، اما دبیرکل اتحادیه عرب همچنان بر تأسیس چنین مجمعی پافشاری می کند و آن را ضرورتی برای جهان عرب می داند. پافشاری عمر و موسی بر طرح یاد شده فی نفسه بیانگر چند نکته اساسی است:

نخست؛ نشان می دهد هر اقدامی در خصوص سرنوشت منطقه خاورمیانه بدون حضور جمهوری اسلامی ایران ناممکن خواهد بود.

دوم؛ نمی توان نقشی را که جمهوری اسلامی ایران در تأمین امنیت منطقه ای ایفا می کند نادیده گرفت.

سوم؛ این موضوع بیانگر بن بست روند سازش در خاورمیانه و رسیدن به این اصل است که با مذاکره نمی توان منازعه عربی- اسرائیلی را به سرانجام رساند و یا اینکه دست کم روند سازش بدون ابزار مقاومت کاملاً غیرممکن است.

چهارم؛ هیچ پیمان امنیتی با قدرتهای خارجی قادر به تأمین امنیت کشورهای منطقه نبوده و اصل خودکفایی در تأمین امنیت منطقه ای ضرورتی بی بدیل است.

پنجم؛ نشان از انزوای پروژه آمریکایی- صهیونیستی «ایران هراسی» در بین کشورهای منطقه دارد.

ششم؛ نشان می دهد با توجه به رخدادهایی که مصر و عربستان آبستن آن است (بحث مربوط به جانشینی) آینده منطقه بدون شک دستخوش تحولات جدیدی خواهد بود که محور این تحولات را ملتها تشکیل داده و اتفاقهای حاصله از این تحولات وضعیت کنونی روابط پنهانی عربی- اسرائیلی را دچار تغییر خواهد کرد.

براین اساس عمر و موسی با درک ظرفیتهای ایران و ترکیه به عنوان دو کشور اسلامی و غیرعربی که از یک سو توانمندیهای اقتصادی و دفاعی بسیار بالایی دارند و از سوی دیگر، به عنوان کشورهای مجاور اعراب به لحاظ ساختار سیاسی دموکراتیک از توانایی بالا برای تأثیرگذاری برجامعه عرب برخوردارند، بر ضرورت ایجاد مجمع مشترک کشورهای عضو اتحادیه عرب با کشورهای همجوار پافشاری می کند.

این پیشنهاد اگرچه به نفع کشورهای منطقه خاورمیانه است و از این حیث نیز مورد استقبال جمهوری اسلامی ایران می باشد، اما ظرافتها و ملاحظاتی را هم دربر دارد.

جمهوری اسلامی ایران کشوری مستقل و به لحاظ ظرفیتهای دفاعی و اقتصادی دارای ظرفیتهای بسیار بالایی است که تاکنون به هیچ کشورهمجواری سؤنیت نداشته و در تحقق آرمانهای بلند خود در برافراشتن پرچم استکبارستیزی از هیچ کوششی فروگذار نمی کند و در این راه ذره ای از مواضع اصولی اش در قبال منافع ملی و منافع جهان اسلام عقب نشینی نمی کند.

ایران تنها راه حل موضوع فلسطین را به عنوان دغدغه اصلی جهان اسلام پایان اشغالگری رژیم صهیونیستی می داند و نسبت به تمامیت ارضی کشورهای منطقه در طول 32 سال از عمرش بسیار حساس بوده و خواستار احترام متقابل سایر کشورها به تمامیت ارضی خود است. براین اساس ضرورت گفتگوی جهان عرب با ایران که از سوی دبیرکل اتحادیه عرب پیگیری می شود، نه تنها به نفع ملتهای منطقه، بلکه در خدمت به منافع جهان اسلام ارزیابی می شود.

در عین حال برخی جریانهای سیاسی در کشورهای عربی تلاش می کنند امکان ورود رژیم صهیونیستی به چنین مجمعی را هم مطرح سازند، با این استدلال که حل مسائل اصلی کشورهای اسلامی و منطقه در هر حال ارتباط مستقیم با اسرائیل هم دارد و بدین معنا همان اندازه که پتانسیلهای جمهوری اسلامی ایران لازم و ضروری است، باید رژیم صهیونیستی هم بخشی از فرآیندها باشد.

بدیهی است، این دیدگاه مانع و آفت اصلی طرح عمر و موسی خواهد بود که از سوی جمهوری اسلامی ایران و حتی بخش قابل توجهی از کشورهای عربی غیرقابل پذیرش است و بی گمان چنین دیدگاهی از شکل گیری مجمع یاد شده که می تواند ابزار قدرتمندی در اختیار کشورهای اسلامی منطقه باشد، جلوگیری کند و شاید از همین رو دبیرکل اتحادیه عرب نیز تحقق آن را دست کم در شرایط کنونی ناممکن می خواند.

اما در صورت جدیت جهان عرب در نزدیکی بیشتر با کشورهای همجوارهمراه با نگاهی واقع بینانه و اصولی گامهای نخست تشکیل «خاورمیانه اسلامی» با رویکردی استقلال طلبانه - که اخیرا از سوی مقام معظم رهبری پیشنهاد شد- در مقابله با طرح «خاورمیانه جدید» با رویکردی توسعه طلبانه برداشته خواهد شد و منطقه به سوی همگرایی بیشتری گام بر خواهد داشت.