بحران انرژی در غزه؛ نخست آن که دولت مصر به تلافی حملاتی که قبایل بدوی ساکن صحرای سینا..

مقدمه:
تنها نیروگاه برق غزه که یک سوم برق مورد نیاز این منطقه را تولید می کرد روز چهاردهم فوریه 2012 (25 بهمن 1390) به علت کمبود سوخت از کار افتاد و از آن زمان تاکنون نیز فعالیت آن کم و بیش متوقف بوده است. البته این نخستین بار نیست که نیروگاه برق غزه به علت کمبود سوخت و محاصره اقتصادی یا حملات رژیم صهیونیستی، فعالیت خود را متوقف می‌کند. رژیم صهیونیستی از ژوئن 2006 که گیعلاد شالیت به اسارت مبارزان فلسطینی درآمد، محاصره نوار غزه را آغاز کرد و آنرا در ژوئن سال 2007 پس از به قدرت رسیدن جنبش حماس در نوار غزه، تشدید کرد.در 19 ژانویه 2008 و به دنبال تشدید حملات موشکی مبارزان فلسطینی به مناطق جنوبی فلسطین اشغالی، ایهود باراک، وزیر جنگ رژیم صهیونیستی به ارتش دستور داد همه گذرگاه‌ها و مسیرهای ورودی به نوار غزه را مسدود کند. به این ترتیب، محاصره کامل نوار غزه آغاز شد که بر تأمین سوخت مورد نیاز نیروگاه برق غزه نیز تأثیر گذاشت و این نیروگاه در مقاطع مختلف مجبور شد به علت کمبود سوخت، فعالیت خود را متوقف کرده یا تولید برق را کاهش دهد.(1)
در این نوشتار، مسئله خاموشی در غزه را در قالب پاسخ به پنج پرسش زیر، بررسی می‌کنیم:
1- نیروگاه غزه در تأمین برق نوار غزه چه نقشی دارد؟
2- ریشه‌های بحران اخیر کدامند؟
3- مصر چه نقشی در ایجاد و حل بحران داشته و دارد؟
4- پیامدهای قطع برق در غزه برای ساکنان آن چیست؟
5- چه سناریوهایی برای حل این بحران مطرح است؟

الف) نقش نیروگاه غزه در تأمین برق این منطقه
به گفته «جمال الدردساوی» مدیر روابط عمومی شرکت برق غزه، نیروگاه برق غزه تا پیش از بحران اخیر بر اساس میزان سوختی که دریافت می کرد بین 60 تا 80 مگاوات برق مورد نیاز ساکنان این منطقه را تأمین می‌کرد. ظرفیت در نظر گرفته شده برای این نیروگاه در اصل 120 مگاوات بود که به علت حملات رژیم صهیونیستی و محاصره اقتصادی، هیچ گاه امکان تولید این میزان برق فراهم نشد. نوار غزه، حدود 17 مگاوات برق مورد نیاز خود را از مصر دریافت می‌کند که عمدتا در مناطق هم مرز با مصر در جنوب نوار غزه توزیع می‌شود. حدود 120 مگاوات برق نیز از فلسطین اشغالی وارد می‌شود که عمدتا در مناطق ساحلی نوار غزه توزیع می‌گردد.(2)
به این ترتیب، سهم نیروگاه برق غزه در تأمین برق مورد نیاز این منطقه حدود 37 درصد است و نزدیک به 8 درصد برق مورد نیاز نیز از مصر و  55 درصد نیز از فلسطین اشغالی تأمین می‌شود.
البته ذکر این نکته ضروری است که میزان برق مورد نیاز ساکنان نوار غزه  در شرایط عادی حدود 270 مگاوات است، اما به گفته «کنعان عبید» مسئول شرکت انرژی و منابع طبیعی غزه با فرض این که نیروگاه غزه نیز همانند گذشته فعالیت کند حداکثر 217 مگاوات برق در این منطقه توزیع خواهد شد. به عبارت دیگر، نوار غزه همواره با حدود 50 مگاوات کمبود برق مواجه است که با از کار افتادن نیروگاه غزه میزان کمبود برق به 130 مگاوات می‌رسد. میزان تقاضای برق در غزه در روزهای بسیار سرد یا بسیار گرم سال به 350 مگاوات نیز می‌رسد.(3)

ب) ریشه‌های بحران اخیر
ریشه‌های این بحران را می‌توان در دو بخش عوامل اقتصادی و عوامل سیاسی بررسی کرد:

1- عوامل اقتصادی
نیروگاه برق غزه برای فعالیت خود به واردات سوخت از فلسطین اشغالی وابسته بود و هزینه آن را نیز اتحادیه اروپا در چارچوب کمکهای اقتصادی خود به تشکیلات خودگردان فلسطینی پرداخت می کرد. این اتحادیه در نوامبر سال 2009 تصمیم گرفت پرداخت مستقیم هزینه تأمین سوخت نیروگاه برق غزه را که به 10 میلیون دلاردر ماه می‌رسید متوقف کند. پس از آن تأمین هزینه سوخت از فلسطین اشغالی بر عهده فلسطینی‌ها بود تا اینکه در ماه ژانویه سال 2011، شرکت انرژی و منابع طبیعی نوار غزه وابسته به دولت اسماعیل هنیه، واردات سوخت از فلسطین اشغالی را متوقف کرد و ترجیح داد سوخت مورد نیاز نیروگاه را از طریق تونل‌هایی تأمین کند که در مرز مصر با غزه احداث شده است.
بر اساس گزارش «دفتر هماهنگی امور بشردوستانه وابسته به سازمان ملل متحد» (OCHA)، میزان واردات سوخت از طریق تونلهای رفح در چند هفته مانده به زمان از کار افتادن نیروگاه برق غزه (14 فوریه) به تدریج کاهش یافت به طوری که میانگین واردات سوخت به 100 تا 150 هزار لیتر در روز رسید که معادل 20 درصد سوختی است که پیش از آن از طریق تونلها وارد نوار غزه می‌شد.(4) این مسئله موجب شد تنها نیروگاه برق غزه در تاریخ 14 فوریه 2012 فعالیت خود را به طور کامل متوقف کند.
گفته می‌شود بحران سوخت پس از آن آغاز شد که قاچاقچیان مصری تلاش کردند قیمت آن را افزایش دهند ولی خریداران فلسطینی و دولت حماس با افزایش قیمت مخالفت کردند. دولت حماس، بابت هر لیتر سوخت، یک و نیم شیکل مالیات دریافت می‌کند و تجار و قاچاقچیان، خواستار لغو این مالیات یا کاهش آن به کمترین میزان هستند ولی دولت حماس مخالفت می‌کند.
علاوه بر این، گفته می‌شود تمایل دولت مصر به استفاده از سوخت در داخل کشور برای جبران کمبود سوخت در برخی مناطق، موجب جلوگیری از قاچاق سوخت به غزه شده است به ویژه آن که دولت مصر بابت این سوخت، یارانه کلانی پرداخت می‌کند. کمبود شدید سوخت در برخی مناطق مصر موجب شد این مسئله اخیرا چندین بار در پارلمان مصر مطرح شود.

2- عوامل سیاسی
نقش عوامل سیاسی را در بحران اخیر ناشی از توقف فعالیت نیروگاه برق غزه نمی‌توان نادیده گرفت. فوزی برهوم، سخنگوی دولت حماس در این خصوص گفت: «بحران کنونی، مشکلی سیاسی است که شش سال پیش آغاز شد. اشغالگری اسراییل و خودداری تشکیلات خودگردان در رام الله از کمک مالی به غزه و سیاست مصر در تعامل با غزه بر اساس محاسبات منطقه‌ای، همگی از عواملی هستند که در به وجود آمدن اوضاع کنونی نقش داشته‌اند.»(5)
شرکت انرژی و منابع طبیعی نوار غزه وابسته به دولت اسماعیل هنیه نیز اعلام کرد بحران قطع برق در نوار غزه، مشکلی فنی نیست بلکه مشکلی سیاسی است که ناشی از مخالفت دولت رام الله با متصل شدن نوار غزه به شبکه برق منطقه‌ای است. مسئولان این شرکت، خواستار گنجانده شدن مسئله متصل کردن شبکه برق غزه به مصر در گفتگوهای آشتی و یافتن راه حلی عربی شدند.
آنچه قطعی به نظر می‌رسد این است که بی میلی حماس به تعامل با رژیم صهیونیستی،‌در تصمیم این جنبش به قطع واردات مستقیم سوخت از اسراییل تأثیر داشته است. همچنین اختلاف بین دولت فلسطینی مستقر در غزه و دولت فلسطینی مستقر در رام الله را در به وجود آمدن این وضع، نمی‌توان نادیده گرفت به ویژه آن که دولت رام الله تاکنون بارها برای گرفتن امتیاز از دولت حماس، آن را تحت فشار مالی و اقتصادی قرار داده است.
علاوه بر این، برخی منابع فلسطینی معتقدند دولت مصر به منظور تأثیر گذاشتن بر روند آشتی بین گروههای فلسطینی و اعمال فشار بر حماس برای قبول نخست وزیری محمود عباس در دولت موقت، اقدام به قطع جریان سوخت از طریق تونلها به غزه کرده است.(6)

ج) نقش مصر در بحران اخیر
از ژانویه سال 2011 که دولت حماس، واردات مستقیم سوخت از فلسطین اشغالی را متوقف کرد، مصر که عملا 17 مگاوات برق مورد نیاز نوار غزه را تأمین می‌کرد به تنها منبع تأمین سوخت نیروگاه غزه تبدیل شد. با توجه به این که گذرگاه مرزی رفح بین مصر و نوار غزه به رفت و آمد افراد و در مواقع ضروری به انتقال کمکهای بشردوستانه اختصاص یافته است،‌ این سوخت به طور کامل از طریق تونلهایی که عمدتا در منطقه رفح متمرکز است به داخل نوار غزه قاچاق می‌شد. توقف غیرمنتظره و سریع انتقال سوخت از طریق این تونلها، پرسشهایی را درباره دست داشتن مقامات مصری در اوضاع به وجود آمده مطرح کرد به ویژه آن که دولت مصر بابت سوختی که به غزه قاچاق می شد یارانه پرداخت می‌کند ولی سود حاصل از آن نصیب قاچاقچیان و همچنین دولت حماس می‌شود.
رسانه‌های اسراییلی ضمن آن که دولت مصر را مسئول متوقف شدن انتقال سوخت از طریق تونلها به غزه می‌دانند دلایلی نیز برای آن ذکر می‌کنند. روزنامه صهیونیستی «یدیعوت آحارنوت» به نقل از منابع فلسطینی سه تفسیر برای این اقدام مصر ذکر کرد. نخست آن که دولت مصر به تلافی حملاتی که قبایل بدوی ساکن صحرای سینا به اهداف مصری به ویژه خط لوله انتقال گاز مصر به اسراییل انجام داده اند، تونلها را مسدود کرد تا بدوی ها را از سود مالی ناشی از این تجارت محروم کند. دوم آن که تمایل دولت مصر برای استفاده از سوخت در داخل کشور برای جبران کمبود سوخت در برخی مناطق موجب جلوگیری از قاچاق سوخت به غزه شده است به ویژه آن که دولت مصر بابت این سوخت، یارانه پرداخت می‌کند. کمبود شدید سوخت در برخی مناطق مصر موجب شد این مسئله اخیرا چندین بار در پارلمان مصر مطرح شود. سومین تفسیر نیز به تلاش مصر برای تاثیرگذاری بر روند آشتی بین گروههای فلسطینی مربوط می‌شود. دولت مصر به منظور اعمال فشار بر حماس برای موافقت با نخست وزیری ابومازن در دولت موقت فلسطینی که مسئول برگزاری انتخابات آینده خواهد بود، اقدام به قطع انتقال سوخت از طریق تونلها به غزه کرده است.که باید گفت مصربه این هدف خوددر نشست دوحه دست یافت وبالاخره حماس با نخست وزیری ابومازن موافقت کرد. به گفته منابع فلسطینی، مصر نقاط ضعف حماس را به خوبی می شناسد و از این نقاط برای تحت فشار قرار دادن این جنبش در صورتی که از عملکردش راضی نباشد استفاده می‌کند.(7)
روشن ترین اظهار نظر مسئولان حماس درباره نقش مصر در بحران قطع برق در غزه، روز جمعه 12 اسفند 1390 از زبان اسماعیل هنیه، نخست وزیر دولت حماس در غزه شنیده شد. هنیه در اظهاراتی که نشان دهنده تنش کم سابقه بین حماس و مصر است، قاهره را به علت سیطره داشتن بر انتقال سوخت به نیروگاه غزه، عامل بحران برق در غزه معرفی کرد. هنیه با اشاره به این که با گذشت یک سال از زمان انقلاب مصر نباید غزه بدون برق باشد،‌ قاهره را به تلاش برای مجبور کردن ساکنان غزه به قبول واردات برق از دشمن خود، اسراییل متهم کرد. هنیه گفت نمی‌تواند با واردات سوخت از طریق گذرگاه «کرم ابوسالم» بین فلسطین اشغالی و نوار غزه موافقت کند زیرا این کار بسیار پرهزینه و پرریسک است. وی افزود که اگر گلوله‌ای در فاصله سه کیلومتری گذرگاه ابوسالم شلیک شود،‌ اسراییلی‌ها این گذرگاه را می‌بندند و مانع ورود سوخت به غزه می‌شوند. هنیه بدون آن که نامی از مصر ببرد گفت برخی طرفها به دنبال ادامه فشار بر غزه و حماس هستند تا از آن امتیاز بگیرند ولی نه برق و نه هیچ چیز دیگری نمی تواند مردم غزه را مجبور به دادن امتیاز کند.(8)

د) پیامدهای انسانی قطع برق در نوار غزه
بحران اخیر قطع برق، آسیب شدیدی به خدمات عمومی در نوار غزه وارد کرده است و در صورتی که به زودی راه حلی دائمی برای این مشکل پیدا نشود ممکن است منجر به بحران انسانی خطرناکی شود.در این چارچوب، «محمود ضاهر» از مسئولان «سازمان جهانی بهداشت در غزه» گفت: «در صورتی که نیروگاه تولید برق غزه به زودی فعالیت خود را از سر نگیرد، برخی بیمارستانها بدون برق خواهند ماند. بیمارستانها و درمانگاههای نوار غزه برای تأمین برق خود با مشکل مواجه شده اند و فقط می‌توانند 20 درصد برق مورد نیاز خود را از طریق ژنراتورهایشان تأمین کنند. ادامه بحران قطع برق موجب توقف ارائه خدمات حیاتی به حدود یکصد نوزاد خواهد شد و ممکن است جان حدود شصت نفر که در سی.سی.یو به سر می‌برند و 400 بیمار که دیالیز می‌شوند در معرض خطر قرار گیرد. همچنین جراحی‌هایی که جنبه فوری ندارند لغو خواهند شد و ممکن است فعالیت آزمایشگاهها نیز تحت تأثیر قرار گیرد. بخشهای مهم مثل سی سی یو مجهز به برق اضطراری هستند ولی در صورتی که ژنراتورهای بیمارستانهای اصلی خاموش شوند برق اضطراری نیز مدت زیادی دوام نخواهد آورد.(9)علاوه بر این، سرمای غیرعادی زمستان سال گذشته موجب افزایش تقاضا برای برق و وخیم تر شدن اوضاع در بیمارستانها شده است. سیستم های گرمایشی در بسیاری از بیمارستان ها خاموش شده‌اند به جز بخشهای محل بستری نوزادان و سالمندان و بیمارانی که کاهش دما برای آنان خطرناک است.«حسن خلف» معاون وزیر بهداشت دولت هنیه نیز گفت: «قطع برق بر فعالیت بخش های نوزادان و بخش سی سی یو و اتاق عمل بیمارستانها تأثیر گذاشته است. مجتمع بیمارستانی «الشفاء» که بزرگترین مجتمع پزشکی در غزه به شمار می‌رود به علت کمبود برق آسیب دیده است و ذخیره سوخت ژنراتورهای آن رو به پایان است.»(10)قطع برق همچنین بر فعالیت پمپ های آب که وجود آنها برای تأمین آب مورد نیاز ساکنان غزه ضروری است تأثیر گذاشته است. «عمر شتات» مدیر فنی سازمان آب شهرکهای ساحلی نوار غزه گفت: « پمپ‌های آب، 40 درصد ظرفیت خود را برای انتقال آب از دست داده اند. قبل از تعطیل شدن نیروگاه غزه، پمپ‌‌ها حدود 220 هزار لیتر در روز آب پمپاژ می‌کردند که این رقم به 150 هزار لیتر کاهش یافته است. خاموش شدن پمپ‌ها به این معنا است که آب به منازل منتقل نمی‌شود هرچند آب آشامیدنی هنوز برقرار است.»(11)

هـ) تلاش حماس برای حل بحران
دولت حماس، تلاش برای حل مشکل توقف انتقال سوخت از مصر به نوار غزه را به سرعت آغاز کرد و در همین چارچوب، اسماعیل هنیه، نخست وزیر دولت حماس روز 21 فوریه 2012 برای مذاکره با مقامات مصری راهی قاهره شد. با توجه به محاصره نوار غزه، طبیعی است از مصر به عنوان تنها کشور عربی و اسلامی هم مرز با نوار غزه انتظار زیادی برای کمک به حل این مشکل می‌رود. در چارچوب رایزنی ها بین مقامات فلسطینی و مقامات مصری در قاهره، ‌راه‌حل‌هایی برای حل مشکل قطع برق غزه در کوتاه مدت،‌ میان مدت ‌و درازمدت مطرح شد که عبارتند از:

1- راه حل کوتاه مدت
به عنوان یک راه حل کوتاه مدت،‌ مقامات مصری و فلسطینی در مذاکرات قاهره توافق کردند ارسال سوخت از مصر به نوار غزه تسهیل شود و همچنین میزان انتقال برق از مصر به نوار غزه افزایش یابد. «طاهر نونو» سخنگوی دولت حماس در غزه، اعلام کرد بر اساس توافقی که با مسئولان مصری صورت گرفته است ارسال سوخت به نوار غزه از طریق امضای قرارداد مستقیم با شرکتهای مصری و با قیمت بین المللی و به شکلی که قابل دوام باشد از سر گرفته خواهد شد. همچنین ظرف مدت کوتاهی، صادرات برق از مصر به نوار غزه از 17 مگاوات به 22 مگاوات افزایش خواهد یافت.(12) 

2- راه حل میان مدت
به عنوان راه حلی میان مدت، ظرفیت تولید برق در نیروگاه برق «شیخ زوید» در صحرای سینا با حمایت مالی بانک توسعه اسلامی به میزان 40 مگاوات افزایش خواهد یافت و کل افزایش تولید به غزه صادر خواهد شد. به این ترتیب، میزان انتقال برق از مصر به نوار غزه به 62 مگاوات افزایش خواهد یافت. به این منظور، لازم است پست‌های جدید برق در مناطق «رفح» و «الکنیسه» مصر و همچنین در خاک غزه احداث شود. هزینه اجرای این طرح، یک میلیون دلار و مدت زمان اجرای آن دو تا چهار ماه پیش بینی شده است. همچنین طرحی دو تا سه ماهه برای راه اندازی فاز چهارم نیروگاه برق غزه و رساندن ظرفیت آن به 120 مگاوات با کمک مصر اجرا خواهد شد.(13)

3- راه حل درازمدت
در قالب طرحی دو ساله برای حل ریشه ای بحران برق در غزه، توافق شده است شبکه برق کرانه باختری و نوار غزه به شبکه برق منطقه‌ای که هفت کشور اردن،‌ سوریه، ‌عراق، ‌لبنان، ‌مصر، لیبی و ترکیه را شامل می‌شود متصل شود. هزینه پیش بینی شده برای اجرای این طرح 32.5 میلیون دلار است که بانک توسعه اسلامی، تأمین منابع آن را بر عهده گرفته و برای اختصاص اعتبار بیشتر به حل مشکل برق غزه نیز اعلام آمادگی کرده است. همچنین سوخت نیروگاه برق غزه از گازوئیل به گاز تغییر خواهد یافت و گاز مورد نیاز آن را نیز مصر تأمین خواهد کرد.(14)
نقطه ضعف تمامی این راه حل ها این است که بر میزان وابستگی نوار غزه به مصر خواهد افزود و عملا این منطقه را به بخشی از مصر تبدیل خواهد کرد و باعث خواهد شد رژیم صهیونیستی از عمل به مسئولیت های قانونی خود به عنوان طرف اشغالگر در غزه شانه خالی کند. طرح الحاق کرانه باختری به اسراییل و واگذاری غزه به مصر سالهاست که ذهن استراتژیستهای صهیونیست را به خود مشغول کرده است و با تشدید وابستگی نوار غزه به مصر، ‌بخشی از این هدف تحقق خواهد یافت.

نتیجه‌گیری
روشن است که بحران انرژی در نوار غزه مسئله‌ای نیست که یک شبه ایجاد شده باشد بلکه این بحران از زمان قدرت گرفتن حماس در نوار غزه وجود داشته و شدت و ضعف آن نیز به اوضاع سیاسی داخلی سرزمینهای فلسطینی و موضع‌گیریهای طرفهای منطقه‌ای به ویژه رژیم صهیونیستی و مصر بستگی داشته است. به علت محاصره نوار غزه و هم مرز بودن آن فقط با مصر و فلسطین اشغالی، راه‌حلهای بحران انرژی در غزه را نیز باید در همین چارچوب جستجو کرد. در نگاهی بدبینانه می‌توان گفت تا زمانی که جنبش حماس با مواضع ضد صهیونیستی، کنترل نوار غزه را در دست دارد این بحران نیز ادامه خواهد یافت. اما در نگاهی خوش‌بینانه، به نتیجه رسیدن گفتگوهای آشتی فلسطینی و به قدرت رسیدن جنبش اخوان المسلمین در مصر می‌تواند به تغییر نگاه منطقه‌ای به نوار غزه و حل ریشه‌ای بحران انرژی در این منطقه با کمک مصر منجر شود.

پی‌نوشت‌ها
1. http://fa.wikipedia.org/wiki/بحران_