قدسنا: نشست تخصصی بررسی شعر مقاومت و ادبیات مقاومت در ایران و منطقه (پایانی)

شکارسری:

* راهکار بین المللی کردن شعر مقاومت

برای بین الملی کردن شعر مقاومت یکی از راهکارها تشکیل دبیرخانه دائمی شعر یا هنر مقاومت اسلامی است. این دبیرخانه می تواند آثار مقاومت را در طول سال جمع آوری کند و می تواند با برگزاری جلسات، استعدادهایی که تازه در این زمینه کار می کنند را شناسائی کند و همچنین می تواند با تجربه هایی که نه تنها در داخل مرزهای ما بلکه در بیرون از مرزها با این موضوع کار می کند ارتباط برقرار کند.

اسماعیلی:

* تاریخچه شکل گیری شعر مقاومت

* شاعران مقاومت تریبونی برای فریاد ملت فلسطین

* تئوریزه کردن شعر مقاومت

شعر مقاومت از قبل از اشغال فلسطین وجود داشت. به این معنا که به خاطر تسلط حکومت عثمانی معمولا اعراب حساسیتی بر روی ملیت عربی داشتند و زمانی بود  که احساس می کردند شناسنامه فرهنگی و هویت شان که زبان بود زیر سوال رفته و به زبانهای بیگانه آلوده شده است و اصالت خود را از دست می دهند. برای تقویت این هویت عربی خود جریانی به نام شعر مقاومت شکل گرفت و شاعران مقاومت عرب و اسلامی سعی می کردند بر اساس ملیت و قومیت عرب و تعصبات ناسیونالیستی را در شعر خود برجسته کنند و زمانیکه  در سال 1948 فلسطین اشغال شد و سازمان ملل متحد اسرائیل را به رسمیت شناخت این جریان به سمت و سوی دیگری حرکت کرد و در مخالفت با این اشغال ناجوانمردانه و جنایتاتی که اسرائیل و حامیانش در فلسطین انجام می دادند جریان شعر مقاومت اوج گرفت و در واقع آن تعصبات ملی و ناسیونالیستی با ابعاد انسانی آمیخته شد و تمام ملتهای جهان که درد  و رنج ملت فلسطین را احساس و درک می کردند از شاعران مقاومت حمایت کردند و شاعران مقاومت تریبونی برای فریاد ملت فلسطین تبدیل شدند اما با گذشت زمان این شاعران مقاومت وقتی که در مقابل حکومتهای عرب قرار می گرفتند می دیدند این شور اشتیاقی که دارند مورد سرکوب حکومتهای عربی قرار می گیرد در نتیجه یک دلسردی و یک روحیه یاس و ناامیدی بویژه در شعر مقاومت ایجاد شد و شاعران مقاومت شروع کردند به اعتراض علیه حکومتهای سازشکار عربی. این شاعران در شعرهای خود با انتقاد از بی تفاوتی و خونسردی حکومت مردان خود از این مساله سعی می کنند این بیدارگری و آگاه بخشی را به ملتهای عرب انتقال دهند که مردم در مقابل حکومتهای خود قد علم کنند و آن مطالبه را از حکومتهای خود داشته باشند.  این جریان ادامه پیدا کرد و تا به امروز این جریان با قوت و شدت راه خود را باز کرده و استمرار پیدا کرده است و به لطف الهی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به خاطر همنوایی شاعران مقاومت ایران با شاعران مقاومت جهان بخصوص عرب این همدلی باعث قوت و تقویت جریان شعر مقاومت شده است.

برای تئوریزه کردن شعر مقاومت باید نهادهای غیر دولتی فعال شوند یعنی اگر این جریان به دست جریانهای دولتی بیافتد و مانند سالهای گذشته که چندان به بالندگی نرسید این افت گریبان گیر شعر مقاومت خواهد شد. چه خوب است نمادی مانند خانم صفار زاده که به عنوان یک شاعر جهانی و شعر مقاومت در جهان شناخته شده یک بنیادی با مشارکت نهادهای مردمی شکل بگیرد و تقویت شود و این بنیاد متولی شعر مقاومت شود و سعی کند که با تمام نهادهایی که در جهان است تعامل برقرار کند و بتواند در جهت بالندگی و پویایی شعر مقاومت برنامه ریزی کند و اگر این نهاد غیر دولتی باشد مطمئنا تاثیر گذاری بسیار بیشتر خواهد بود و البته مسئولین دولتی هم باید حمایت کنند. 

شکارسری :

* افول شعر مقاومت بعد از فرایند صلح و سازش

* تنگناهای اجتماعی و سیاسی باعث رشد شعر می شوند

* صادر کردن شعر مقاومت به کشورهای عرب و جهان

* تاثیر انقلاب اسلامی بر کاهش اختلافات ناسیونالیستی و رشد ادبیات مقاومت

جریان صلح با رژیم صهیونیستی طبیعی است که مسائلی را در ذهنیت فرهنگی جوامع اسلامی بوجود می آورد و مهمترین آن تردید است که ما اساسا از این به بعد مجاز هستیم کماکان حماسه ای با قضیه برخورد کنیم؟ دیگری ایجاد یاس است و شما با مشکل یاس روبرو می شوید و من این شرایط را با شرایط شعر شکست دهه 30 خودمان مقایسه می کنم. جریانی بود که بعد از کودتای 28 مرداد بوجود آمد و رکود سیاسی و اجتماعی در آن شعرها دیده می شد. در این جریان با اندکی تغییر در شعر عرب بعد از سازش شاهد بودیم. ما شاهد رشد نوعی بیان سمبلیک در شعر عرب هستیم. نزار قبانی با اینکه معتقدیم شعر عاشقانه می سرود اما با کمی تاویل می توان این شعر را شعر مقاومت محسوب کرد لذا این جریان مانند تیغ دولبه اگر چه به لحالظ کمی باعث افت در جریان شعر مقاومت شد اما به لحاظ کیفی آن را سمبلیک تر می کند و این بار فرصتی پیش می آید که شاعر مقاومت علاوه بر موضوع به خودش شعر هم فکر کند.

می گویند که آیا تنگناهای اجتماعی و سیاسی باعث رشد شعر می شود یا افت آن؟ من معتقدم که این تنگناها باعث می شود که ما دنبال راههای تازه برای بدعت در هنر باشیم و این اتفاقی بود که درون شعر مقاومت اتفاق افتاد و باعث شد که ما از این تنگنا ها راهها و مفرهای تازه ای برای آفرینشهای خودمان جستجو کنیم اما وقتی انقلاب اتفاق می افتد هویت انقلاب یک هویت بنیادگراست یعنی ما چه بخواهیم چه نخواهیم به یک اصولی رجعت می کنیم که در سالهای پیش از انقلاب به فراموشی سپرده شده بود. تعبیر اسلام ناب محمدی که در کلام امام رایج می شود مصداق همین موضوع است.

در مورد صادرات شعر مقاومت هم باید بگویم که نه تنها شاهد آفرینشهای ادبی در حیطه ادبیات فلسطین هستید بلکه ناگهان می بینید که امواجی از جریان مقاومت در موضوعاتی مانند افغانستان و بوسنی پیش می آید. لذا من فکر می کنم بوجود آمدن انقلاب اسلامی بستری را بوجود آورد که اصولا ناسیونالیست و تفکرات ناسیونالیستی در بین ملل مسلمان کمرنگ شد و این باعث شد که نوعی تکیه بر اشتراکات به جای اختلافات بوجود بیاید و زمینه فراهم شود و از این به بعد ما می بینیم که در جریانها و جشنواره هایی که در ایران، سوریه و لبنان برگزار می شود ما واقعا دیگر حس ناسیونالیستی را شاهد نیستیم.

انقلاب اسلامی با کمرنگ کردن اختلافات ناسیونالیستی و در عوض تکیه کردن بر اشتراکاتی که مفهوم ملل را به سمت امت واحده سوق داد باعث رشد ادبیات مقاومت شد.

البته تفاوتی قائلم بین ادبیات مقاومت اسلامی و جریان به عنوان شعر جهانی. ما مرزهای مشخصی بین این دو داریم به خاطر اینکه ایدئولوژی در شعر مقاومت اسلامی یک اصل است ولی در شعر جهانی اصالتی ندارد. ما می توانیم از تجارب شعر مقاومت جهان استفاده کنیم. با توجه به هویت ایدئولوژیک، هویت دینی و عقیدتی شعر مقاومت اسلامی را نمی توانیم کاری کنیم که با آن مرزهای مشخصی دارد و در نتیجه تنها شاعران مسلمان می توانند با اعماق وجود خود این نهضت را کشف کنند و به آفرینش در آن بپردازند. در خارج از این حیطه ما می توانیم فقط نوعی مرز بندی داشته باشیم .

شکارسری :

* ایجاد انس برای خلق بهتر شعر مقاومت و پذیرش آثار در سطح جامعه

نه تنها در مورد شعر بلکه در مورد هر پدیده فرهنگی دیگر ما مفهومی داریم به نام انس. ما تا با یک موضوعی انس نداشته باشیم چگونه می توانیم راجع به آن افرینش ادبی داشته باشیم. در مورد جماعت شاعرا که من در این تردیدی ندارم که تا زمانیکه ما انس ایجاد نکنیم بین جماعت شاعرو هدف مورد نظر اصولا انتظار بیهوده ایست که ما آفرینش هنری داشته باشیم. در این صورت اگر افرینش داشته باشیم شاهد غنای لازم خواهد بود. راجع به پذیرش این آثار در سطح جامعه انس در یک مفهوم وسیع تری مطرح می شود. آیا اصلا دغدغه جامعه اصلا ادبیات است. وقتی ما در یک مقیاس وسیع تر از موضوع مورد نظر یعنی شعر مقاومت صحبت می کنیم اینکه اصولا دغدغه مردم ما فرهنگ و ادبیات به مفهوم مطلق کلمه نیست لذا وقتی انسی در خانواده های ما وجود ندارد انتظارش هم اتنظار بیهوده ایست که نه تنها شعر مقاومت بلکه اصول شعر و ادبیات چندان مورد استفاده قرار نگیرد.

اسماعیلی :

* نمادگرایی در حوزه شعر مقاومت

* مجموعه شعر شاعران ایرانی ایجاد شود

* تاسیس نهاد یا سازمان برای ترجمه ادبیات مقاومت

* افزایش سفرهای فرهنگی برای ترویج شعر مقاومت

در شعر مقاومت عرب بخصوص موضوع نمادگرایی بسیار برجسته است و این می تواند از یک نظر به عنوان یک نقطه قوت و فرصت تلقی شود. به عنوان مثال نزار قبانی و محمود درویش به وطن به عنوان معشوقه نگاه می کنند و این نگاه باعث می شود که با تمام شاعران جهان به نوعی همدلی و همزبانی ایجاد شود. شاعران مقاومت آمریکای لاتین هم وقتی این شعر را می خوانند احساس نمی کند که این چارچوبی است که محدود به یک کشور خاص است. شاعران می توانند آن را بفهمند و درک کنند. در شعر مقاومت نیما نیز نمونه برجسته و شاخصی است که در دوران استبداد سیاه رضاخان شعرهایی سروده که در عین حالی که آمیخته به یاس و ناامیدی است ولی از دل آن بشارت بیداری و فتح می دهد و مردم را بوجود شب و ستم و استبدا د آگاه می کند و به صورت غیر مستقیم به قیام و خیزش دعوت می کند.

بنابراین نمادگرایی در حوزه شعر مقاومت یک فرصت و یک امتیاز است. شاعران مقاومت ما که پس از 8 سال دفاع مقدس می خواهند آن را به اقیانوس شعر مقاومت جهان وصل کنند اگر بر روی این مولفه تاکید بیشتری داشته باشند در این صورت همزبانی با مردم جهان آسان تر می شود و ما راحت تر می توانیم با مردم جهان که ارزشهایی مثل صلح، آزادی، عدالت، میهن دوستی، وطن دوستی وجوحات آن را ارج می نهند، ارتباط برقرار کنیم.  

ما در سفر به لبنان و سوریه با شعرای عرب و فلسطینی نشستهایی داشتیم که  آنها مطالبات و گلایه هایشان را مطرح می کردند و نیز  متقابلا انتظارات خودمان را بیان می کردیم. شاعران فلسطینی، لبنانی و سوری خیلی گلایه داشتند که چرا در طول این 30 سال مجموعه شعر شاعران ایرانی بدست ما نرسیده و ما اطلاع نداریم در ایران در حوزه ادبیات چه اتفاقاتی می افتد و اشاره می کردند که ما هنوز شاعران ایران را همان شاعران قبل از انقلاب می دانیم که در واقع شعر آنها صادر شده و ما با آنها ارتباط داریم ولی بعد از انقلاب ما نمی دانیم که چه اتفاقاتی در حوزه ادبیات افتاده چرا که کتابهایشان بدست ما نرسده و اطلاع رسانی مناسبی صورت نگرفته و آثار آنها ترجمه نشده و تعاملات وجود نداشته است. ما هم متقابلا همین گلایه را از آنها داشتیم که شما هم تلاش نکردید که این تعامل ایجاد شود. ما شاعران مقاومت عرب را کامل می شناسیم  آثارشان ترجمه شده ولی ما عقب هستیم. این خلع بزرگی است و طی سالیان اخیر بعضی از متولیان فرهنگی متوجه این آسیب شده اند و برگزاری همایش شاعران ایران و جهان به خاطر توجه به همین آسیب است که اینها احساس کرده اند که راه مسدود است. ما در جزیره ای به سر می بریم که با جهان قطع رابطه کرده و وقتی این ارتباط و تعامل وجود نداشته باشد ارتقاء کیفی ادبیات مقاومت صورت نمی گیرد، تجربیات انتقال پیدا نمی کند و بر این اساس ادبیات مقاومت در پیله خود باقی می ماند.

بنابراین باید نهادی یا سازمانی برای بحث ترجمه ادبیات تاسیس شود.

وقتی بحث ترجمه جدی گرفته شود طبیعتا ادبیات مقاومت صادر می شود و بحث دوم هم سفرهای فرهنگی است ما اگر بخواهیم با شاعران جهان تعامل داشته باشیم باید در طول سال وزارت ارشاد جدول زمانبندی داشته باشد که هر ماه یک کاروان فرهنگی از ایران به کشورهای دیگر و بالعکس اعزام شود.

تمام/ب/23