ویژه نمایشگاه کتاب(1):روندداستان نویسی درفلسطین

از آنجا که بروز و ظهور داستان نویسی در فلسطین به دلیل مقارنت با ظهور آن در سوریه و لبنان و مصر به تاخیر افتاد ، استعداد و هوشیاری داستان پردازی از هنگام رشد یافتن هنرهای داستانی در کشور پدیدار گشت . این موضوع به زمانی باز می گرد که مخاطب فلسطینی به آثار ادیبان در اطراف سرزمینهای عربی ، خواه در کتب جداگانه و یا در روزنامه ها و مجلات متداول روی آورد . از آنجا که فلسطین از دهه اول این قرن روزنامه نگاری را شناخت اطلاع بر آثار داستانی در مجلات و روزنامه های عربی از زمان ظهور روزنامه نگاری که در اواخر قرن گذشته به داستان اهمیت داد انجام پذیرفت .

زندگی فرهنگی در فلسطین به قصد، این فرصت را داده که از عوامل متعدد تاثیر پذیرد و این تاثیر پذیری منجر به گوناگونی منشاءهای این داستانها و تداخل مذاهب و روشها و جزئیات داستانها شده است ، علاوه بر داستانهای ترجمه شده ای که به صورت مستقل یا مسلسل منتشر می شود فعالیت مبلغین مسیحی اروپا برای روشنفکران ، به آنها مجال آگاهی یافتن از کارهای بزرگ در زمینه کتاب قصه به ویژه در شوروی سابق را می دهد .به این موضوع بایستی انتشار فرهنگ انگلو سکسونی در نتیجه قیمومیت بریتانیا پس از جنگ جهانی اول را اضافه نمود . ظاهرا توجه و علایق نویسندگان فلسطینی به داستان ترجمه شده در اغاز آشکارتر و بیشتر از توجه آنها به داستانهای تالیفی بود و کاوشگر کارهای داستانی بایستی سه گرایش اصلی که گرایشهای فرعی دیگری در بردارند را در نظر داشته باشد .

الف – گرایش متاثر از تمدن و ذوق مردمی :

این موارد شامل کارهای ترجمه شده (خواه مرتبط با طبیعت کار این مترجم باشد و یا به اعمال مترجم که برای تناسب بخشیدن بین کار و گرایش مطلوب انجام می دهد) نیز می شود . افرادی چون خلیل بیدس ، اسکند الخوری البتیجالی، احمد شاکر الکرمی ، جمال الحسینی ، جمیل البحری ، قسطنطین ثیودری ، انور عرفات و ... نمایانگر جهت گیری می باشند .

علی رقم تفاوت ، قدرت هر کدام از این اشخاص در طرح مضمون مورد نظر خویش در چارچوب داستان موضوعاتی را که به آن پرداخته اند مختلف می باشد . خلیل بیدس در مجموعه داستانیش "صحنه ذهنها " تلاش در پرداختن به موضوعاتی دارد که به مواضع اجتماعی مربوط بوده و امور مختلف زندگی را شامل شده و آنها را در قالبهای متعددی از جمله افسانه ای ، تاریخی ، علمی ، فلسفی ، اجتماعی ، نمایشی و تربیتی و دینی بیان می کند . داستانهای احمد شاکر الکرمی در "کرمیات" میل به مشخصه دینی ، فلسفی ، جدلی و افسانه ای بودن دارد . جمیل البحری در کارهای داستانی که در "زهره" منتشر ساخته به داستانهای پلیسی رغبت داشته و همکارش نجیب نصار در الکرمل با او در این تمایل شریک می باشد . داستان بی نظیر بیدس بنام "وارث" که در سال 1920 منتشر ساخت به مساله ای اجتماعی حاوی  نشانه های سیاسی از زمانهای پیش می پردازد .

این داستان پیرامون جوانی دور می زند که در خانواده شیر فروش که در مصر زندگی می کردند بدنیا آمده و با این حال  دختر عموی تاجر خود را خواستگاری کرد و آوازه خوانی یهود ابتدا بر قلب جوان و سپس بر امول او مسلط شده و توطئه هایی می چیند تا بوسیله رباخواران و کاسبهای یهودی تمام اموال او را از او بگیرد و این جوان تنها پس از طی مسیری طولانی صحت خود را باز می بابد . شاید این داستان اشاره به طمع یهودیان و تجسم موضع نویسنده نسبت به آنها داشته باشد . از کارهای داستانی که علائم این گرایش را با خود بدنبال دارد"زندگی پس از مرگ " "اسکندر بیتجالی" می باشد که در مورد اثر جنگ جهانی اول بر هموطنان عرب به طور کلی در سرزمین شام و بویژه در فلسطین صحبت کرده و به ظلم و ستم عثمانی در مقابل اعراب اشاره می کند . نمونه دیگر داستان "اسارت پس از آزادی" قسطنطین تیودری الصائغ (1929) می باشد که داستانی اجتماعی بوده و مشخصه عاطفی بر آن غالب است و تقلیدها در امر ازدواج بویژه اجبار دوشیزه گان با کسانی که آنها دوست ندارند را مورد انتقاد قرار می دهد . علاوه بر آن تعدادی از مسائل فکری و اجتماعی و سیاسی نیز از خلال شخصیتهای داستان بر می خیزد . داستان "در مسیر حجاز" جمال حسینی در اهداف آموزشی و اصلاحی خود با داستانهای پیشین مشارک داشته و دعوت به وحدت ملی و ترک شکاف قومی در برابر صهیونیسم و استعمار کرده و سرانجام ناخوشایند کسانی که زمینهای روستای "سته" را به یهودیان فروختند را به تصویر می کشد. داستان "ثریا" از حسینی بیشتر و مستقیم تر به مساله فلسطین و توطئه های استعمار و صهیونیسم که در کمین آن نشسته اند و همچنین به ترسیم نمودن همکاری شخصیتهای سرخورده محلی و تحلیل فلسفه پوچ آنها در جایز شمردن معامله و همکاری با دشمن می پردازد.

آنچه در این داستان به چشم می خورد آن است که تمامی این داستانها در ترسیم شخصیتها و ساختار داستانی خود عموما از میراث مردمی و داستانهای خیالی غربی الهام می گیرند  . در این داستانها مشخصاتی که داستان عربی در ابتدای وجودش در مصر و سرزمین شام بواسطه آنها مشخص می شد مانند دوگانگی نمونه در ترسیم شخصیتها و متعرض و تصادفی بودن حوادث و ارزش قائل شدن برای شعر و ... ظاهر و پدیدار شده است .

ادامه دارد

 ب/ش/26