کارنامه 6 ماهه دیپلماسی خاورمیانه ای اوباما (تحلیل)

* شاخص های گزینه دیپلماسی نرم آمریکا

ناظران سیاسی معتقدند دیپلماسی خشن پرشدت آمریکا که سبک و سیاق دولت جرج بوش بود منجر به قرار دادن سیاست خارجی خاورمیانه ای آمریکا در برابر کوهی از بحران ها شد. به عبارتی دیگر این سیاست هیچ نتیجه ای برای واشنگتن به همراه نداشت و در یک دور باطل در حرکت بود. به عنوان مثال در این زمینه لیونل پیهار تحلیلگر سیاسی آمریکایی در پژوهشی که بر روی سایت شورای روابط خارجی آمریکا منتشر شد نوشت: مسئولان آمریکایی در دوران دولت بوش بسیار تلاش کردند تا پرونده هسته ای ایران را به نوعی حل و فصل کنند و برای این منظور همه گزینه ها را روی میز و پیش روی خود قرار دادند.اما در نهایت مشخص شد که این گزینه دیپلماتیک به دلیل دیپلماسی فعال جهانی طهران و روابط موثر این کشور با سایر قدرتها از جمله روسیه و چین غیر موثر بود. اشتباه آمریکایی ها در استفاده از این گزینه منحصر به شکست بوش نشد بلکه از یک سو به تقویت نظام جمهوری اسلامی ایران منجر شد و از سوی دیگر خسارت های جبران ناپذیری به منافع آمریکا و متحدان این کشور در منطقه وارد کرد. حتی باعث شد حس آمریکا ستیزی در منطقه افزایش یابد و اسراییل خود را در برابر بحران وجودی و امنیتی ببیند.

جان بی الترمن کارشناس مرکز مطالعات بین المللی و استراتژیک آمریکا در تحلیلی که بر روی سایت همین مرکز منتشر شد، می گوید: مفهوم دیپلماسی تفاهم با ایران اینک گسترش یافته و شامل همه خاورمیانه شده است از سوریه گرفته تا سودان و حزب الله و حتی حماس. دامنه این دیپلماسی آمریکایی حتی تا افغانستان با گروه طالبان افغانی و پاکستانی هم گسترده شده است.

*اختلافات آمریکایی- آمریکایی پیرامون دیپلماسی خاورمیانه ای   

گفته می شود اختلافات بر سر دیپلماسی خاورمیانه ای در آمریکا اختلاف بین جمهوریخواهان و دمکراتها است. لیکن برغم اینکه این تحلیل تا حدودی درست است اما اختلافات فرعی دیگری در این زمینه وجود دارد که اختلاف در درون خود جمهوریخواهان و درون خود دمکراتها از جمله این اختلافات با مشخصات زیر محسوب می شود.

در حزب جمهوریخواه اختلافات بین جناح محافظه کاران سنتی به رهبری جرج بوش پدر و جیمز بیکر و جناح محافظه کاران جدید به رهبری دیک چنی وایلیوت آبراهام است و در حزب دمکرات نیز در خصوص دیپلماسی خاورمیانه ای آمریکا هم اینک اختلافاتی بین جناح هوادار نومحافظه کاران به رهبری دنیس راس و جو لیبرمن ،  جناح جان کری و جناح مارتین اندیک و ریچارد هاس وجود دارد.

به رغم اینکه همه این دسته بندی ها خواه جمهوریخواه و خواه دمکرات یک هدف واحد آن هم سیطره آمریکا بر منطقه خاورمیانه را دنبال می کنند اما  پیرامون چگونگی راه کارها برای تحقق آن اختلافاتی وجود دارد. که محوری ترین این اختلافات در موارد زیر است:

• طرفداران دیپلماسی عزل ایران و سوریه  بر اعمال فشار به عنوان ابزاری کارآمد در اجبار آنان به پذیرش شروط و مطالبات آمریکا تاکید می کنند.
• طرفداران دیپلماسی تفاهم و تعامل با ایران و سوریه بر تعامل و همکاری به عنوان ابزاری در دست واشنگتن جهت اقناع این کشورها بریا همراهی با برنامه های منطقه ای تاکید دارند.

اختلاف موجود پیرامون جدیت دیپلماسی تفاهم با سوریه و ایران و دیپلماسی عزل اینک به یکی از بزرگترین منازعات سیاسی درون آمریکا تبدیل شده است. که رسانه ها، دو حزب عمده  و مراکز مطالعاتی نقش عمده ای در اوجگیری این منازعات ایفا می کنند. این درگیرهادرحال حاضر به صعود طرفداران نظریه تفاهم و سقوط طرفداران نظیریه عزل ایران و سوریه در درون کاخ سفید منجر شده است. که اخراج دنیس راس از مهمترین طرفداران نظریه عزل از وزارت خارجه اوج این درگیریها است.

* ماهیت دیپلماسی نرم آمریکا در خاورمیانه

دیپلماسی آمریکا براساس اصل "هدف آشکار" به دیپلماسی درمان و دیپلماسی بازدارنده که اولی برای از بین بردن مشکلات و دومی برای ممانعت از بروز مشکلات سابق تقسیم می شود و براساس اصل "وسیله" به دیپلماسی خشن که از قوه قهریه استفاده می کند و همچنین دیپلماسی نرم که از تفاهم و تشویق سود می برد، تقسیم می شود.

به رغم همه اختلاف ها اما هدف غیر آشکار آمریکایی ها یکی است . به عبارتی دیگر این دیپلماسی ها است که تغییر می کند. بنابراین اگراختلافی هم وجود داشته باشد اما واشنگتن دائما در حال تحقق اهداف خود است. براین اساس اطلاعات درزیافته از شورای روابط خارجی آمریکا اشاره دارد به اینکه دیپلماسی نرم خاورمیانه ای که اوباما آغاز کرده دیپلماسی ای است که مبتنی بر تکیه بر برنامه کاری دیپلماسی نرم شامل موارد زیر است:

• گسترش اعتماد به رسانه های گروهی
• حمایت از تشکل ها و سازمان های مدنی طرفدار دمکراسی
• گسترش دایره همکاریهای فرهنگی و آموزشی
• تمرکز بر درخواست از کشورهای خاورمیانه برای اجرای اصلاحات سیاسی و اقتصادی
• گسترش تعامل و تفاهم با همه طرف های درگیر چه میانه رو و چه تندرو با هدف دعوت از آنان برای اعطای امیتاز
• تقویت توانایی های هم پیمانان واشنگتن در منطقه
• استفاده از شیوه " چند مسیری" در تعامل با بحران های مختلف منطقه

علاوه براین اطلاعات غیر رسمی فاش می کند که راههای تعامل و تفاهم با سوریه و ایران و بقیه دشمنان خاورمیانه ای آمریکا همزمان در حالی پیگیری می شود که کارزشناسان آمریکایی سرگرم تدوین طرح جایگزینی هستند که در صورت شکست دیپلماسی  تفاهم و تعامل آن را در منطقه به اجرا در آورند.

گردآوری: مهدی شکیبائی