موانع اجرای آشتی ملی درمیان گروههای فلسطینی،ظهوربیداری اسلامی درمنطقه...

ملت فلسطین علیرغم گذشت بیش از یک سال از امضای سند آشتی ملی (سند قاهره) میان جنبشهای فتح و حماس در حضور گروههای فلسطینی در قاهره و برگزاری دیدارهای متعدد در زمینه اجرایی نمودن این سند، شاهد هیچ پیشرفت چشمگیری در پروژه وحدت دو جنبش بزرگ فلسطین نبوده است.
 تحلیلگران معتقدند که آشتی ملی همانند مسئله فلسطین، متأثر از عوامل و دخالت های فراوان خارجی و داخلی در مسیر حرکت خود است. به عقیده کارشناسان سیاسی، اختلافات دو جنبش فتح و حماس در پیشبرد پروژه وحدت و دولت متحد، ریشه در تفاوتهای بنیادین دو جنبش در نگاه به مسائل فلسطین دارد.
  در این گزارش تلاش میکنیم، پس از مرور تحولات و نشستهای مرتبط با آشتی ملی(از آغاز آن در تاریخ 4 می 2011) تا به امروز، به بررسی موانع و عوامل تأثیر گذار این پروژه ملی فلسطینی بپردازیم، تا به نتایج روشنی درباره اجرایی نشدن سند قاهره دست یابیم:
 - جنبش های فتح و حماس برای اجرایی نمودن سند آشتی ملی چه مسیری را طی کردهاند؟
 - موانع اجرای سند آشتی ملی چیست؟
 - عوامل مؤثر بر پروژه آشتی ملی فلسطینیان کدامند؟

الف) آشتی ملی: از آغاز تا به امروز
 پس از گذشت 5 سال تفرقه و اختلاف و قربانی شدن صدها فلسطینی در سال های 2006و2007، دو جنبش فتح و حماس در اردیبهشت 1390 «سند آشتی ملی» را با حضور سایر گروههای فلسطینی در قاهره امضا نمودند. «سند قاهره» در شرایطی به امضای رهبران فتح و حماس رسید که توافقنامههای گذشته دو جنبش هماننده قاهره(2005)، سند وفاق ملی اسرا(2006) و توافقنامه مکه(2007) در رسیدن به اهداف خود و تشکیل دولت وحدت ملی عقیم مانده بودند. پس از گذشت بیش از یک سال از  برقراری توافق بین جنبشهای فتح و حماس و برگزاری دیدارها و نشستهای متعدد و به موازات آن اتهام پراکنیهای دو طرف، ملت فلسطین شاهد هیچ نتیجه چشمگیری در این زمینه نبوده است. بررسی موانع اجرایی شدن سند آشتی ملی، نیازمند مرور مسیر طی شده در این پروژه است. در این بخش به بررسی مرحلهای و تاریخی روند آشتی ملی از آغاز آن در اردیبهشت 1390 تا پایان خرداد1391 خواهیم پرداخت:
 - دیدار مخفیانه محمود عباس با محمود الزهار در قاهره(23/1/90): طرفین در این نشست، پیرامون مسائل سفر عباس به غزه، تشکیل حکومت، پروندة امنیتی و برگزاری انتخابات گفتگو کردند.(1)
 - امضای پیش نویس سند آشتی ملی توسط دو جنبش فتح و حماس در قاهره(7/2/90): پیش نویس سند آشتی ملی را دکتر «موسی ابومرزوق» نائب رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس و«عزام الاحمد» مسئول هیئت مذاکره کننده فتح در آشتی ملی امضا کردند.(2)
 - امضای سند نهایی آشتی ملی در قاهره توسط محمود عباس و خالد مشعل در قاهره(14/2/90): این مراسم با حضور نمایندگان 13 گروه فلسطینی و در غیاب نماینده جبهه دمکراتیک برای آزادی فلسطین برگزار شد. مفاد توافقنامه عبارت بودند از: تشکیل دولت وحدت ملی یا دولت تکنوکرات به مدت شش ماه که دوره فعالیت این کابینه تا یک سال قابل تمدید خواهد بود، برگزاری انتخابات در موعد مشخص، ترتیبات امنیتی و بازسازی سازمان آزادیبخش فلسطین.(3)
  - نشست مشترک هیأت‌های فتح و حماس در قاهره(24/2/90): هدف این نشست، برچیدن موانع اجرای سند قاهره و هماهنگی بیشتر بین دو جنبش بود.(4) 
- نشست مشترک هیأت‌های فتح و حماس در قاهره(26/2/90): طرفین بر تشکیل کمیته عالی پیگیری اجرای توافقنامه آشتی، متشکل از هیأت‌های دو طرف و هیأتی از دستگاه اطلاعاتی مصر به سرپرستی «محمد ابراهیم» توافق نمودند.(5)
 - نشست مشترک گروههای فلسطینی با وزیرامورخارجه روسیه در مسکو(2/3/90): در این نشست، شرکتکنندگان به بررسی راهکارهای اجرای دقیق و قطعی سند قاهره پرداختند و بر تسریع در در روند تشکیل دولت و برگزاری نشست‌های کمیته سازمان آزادی بخش فلسطین (ساف) تأکید کردند. همچنین در این نشست بر لزوم پایبندی به اصول فلسطینی و مواضعی تأکید شد که در توافقات ملی به ویژه سند وفاق ملی سال 2006 بر سر آنها توافق حاصل شده بود.(6)
 - سفر «نبیل شعث» عضو کمیته مرکزی جنبش فتح به نوار غزه به عنوان نماینده محمود عباس (9/3/90): شعث در دیدار با شخصیتهای برجسته نوار غزه از جمله اسماعیل هنیه به رایزنی در مورد پرونده زندانیان سیاسی پرداخت.(7)
 - نشست هیأت‌های فتح و حماس در قاهره(24/3/90): طرفین بر ضرورت دستیابی به توافق سریع در مورد تشکیل دولت و آزادی بازداشتشدگان تأکید کردند. برخی منابع اعلام کردند طرفین در این دیدار، بر کنار گذاشتن «سلام فیاض» از پست نخست وزیری با یکدیگر توافق نمودند.(8)
 - دیدار ابومازن و مشعل در قاهره(3/9/90): مهمترین توافقات دیدار مذکور عبارت بودند از: موافقت حماس با انتخاب مقاومت مسالمت آمیز به عنوان راهکاری برای حل پرونده امنیتی، ایجاد فضایی برای اجرای انتخابات ریاستی، پارلمانی و مجلس ملی، پیگیری حل مسائل آشتی ملی، پیگیری بازسازی نوارغزه و پایان دادن به محاصره آن، حل و فصل مسایل اجتماعی و شهروندی و مشکلات اداری ناشی از اختلافات داخلی، یکپارچه کردن موسسات و ادارات در کرانه باختری، نوارغزه و قدس، حل و فصل وضعیت انجمن‌ها و موسسات محلی و خیریه‌.(9)
  - نشست گروههای فلسطینی(به جز 8گروه) در قاهره(29/9/90): در این نشست، مسائل متعددی از قبیل اوضاع داخلی فلسطین به ویژه آشتی ملی، تشکیل دولت، سازمان آزادیبخش فلسطین، انتخابات و تقویت اقدامات اعتمادسازی در زمینه حل و فصل بازداشت‌های سیاسی و گذرنامه‌ها مورد بحث و بررسی قرار گرفت. گروههای حاضر در نشست، بر تشکیل کمیته انتخابات شامل 9 عضو از جمله 2 نفر از اعضای حماس و به ریاست حنا ناصر، موافقت و بر ضرورت تشکیل دولت وحدت ملی تا آخر ژانویه 2012 تأکید کردند. مأموریت این کمیته، نظارت بر انتخابات و اتخاذ تدابیر لازم برای برگزاری سالم آن است.(10)
 - نشست «شورای رهبری موقت سازمان آزادیبخش فلسطین»(کمیته فعال سازی ساف) در قاهره (1/10/90): در این نشست، خالد مشعل و دکتر رمضان عبدالله(دبیرکل جنبش جهاد اسلامی) نیز حضور یافته، اما اعلام کردند که این حضور به معنای پیوستن جنبش های حماس و جهاد اسلامی به ساف نیست و این مسئله در دست بررسی میباشد. در این نشست توافقات متعددی درباره بازسازی تشکیلات خودگردان و یکپارچه سازی مؤسسات زیرمجموعه آن، پایان دادن به شکاف داخلی و اختلافات سیاسی میان نهادهای تشکیلات خودگردان و ساختار تشکیلاتی و امنیتی و سیاسی آن و اصلاح ساختار سازمان آزادیبخش به دست آمد.(11)
 - امضای توافقنامه دوحه توسط ابومازن و مشعل و تحت نظارت امیر قطر(17/11/90): مهمترین مفاد اعلامیه دوحه عبارتند از: تعیین محمود عباس به عنوان نخست‌وزیر دولت وحدت ملی، تشکیل دولت وحدت ملی از افراد شایسته و مستقل، برگزاری انتخابات ریاستی و مجلس قانونگذاری و آغاز بازسازی غزه توسط دولت وحدت ملی، توافق بر سر ادامه کار کمیته آزادی‌های عمومی، بازگشت فعالان فتح به غزه، گذرنامه‌ها، آزادی فعالیت و کمیته آشتی ملی می‌باشد و تأکید بر اجرای توافقات قاهره از جمله آغاز فعالیت ستاد مرکزی انتخابات در کرانه باختری، نوارغزه و قدس.(12)
 - نشست کادر رهبری ساف با حضور جنبشهای جهاد اسلامی و حماس در قاهره (4و5/12/90): هدف از برگزاری این نشست، بررسی تمام مسائل آشتی ملی، مذاکرات سازش و نهایی کردن مسئله تشکیل دولت وحدت ملی بود.(13)
 - امضای توافقنامه توسط عزام احمد و صخر بسیسو به نمایندگی از جنبش فتح و موسی ابومرزوق و محمد نصر از اعضای دفتر سیاسی حماس در قاهره(31/2/91): مهمترین مفاد توافقنامه مذکور          عبارتند از: آغاز به کار کمیته مرکزی انتخابات در نوار غزه، آغاز رایزنیهای فتح و حماس برای تشکیل دولت توافقی (به مدت10روز)، تنظیم قانون انتخابات مجلس ملی توسط کمیته انتخابات از 7خرداد91، انجام وظایف محوله توسط دولت وحدت ملی ظرف6 ماه، اعلام موعد اجرای انتخابات بر اساس توافق گروههای فلسطینی، تعیین مصر به عنوان ناظر اجرای مفاد توافقنامه.(14)
 - نشست هیئتهای فتح( عزام احمد و صخر بسیسو) و حماس( موسی ابومرزوق و محمد نصر) در قاهره (8/3/91): طرفین در این نشست در مورد این محورها به توافق رسیدند: عدم تغییر در دستگاههای امنیتی، فعالیت دستگاه های امنیتی غزه و کرانة باختری تا 6 ماه پس از تشکیل دولت وحدت ملی، در صورت ناکامی دولت وحدت ملی در برگزاری انتخابات پارلمانی و ریاست تشکیلات خودگردان طی دوره 6 ماهه، دولتی جدید از سوی نخست وزیری غیر از محمود عباس تشکیل خواهد شد، بازسازی نوارغزه و برگزاری انتخابات پارلمانی و ریاستی طی دوره 6 ماهه،  رسیدگی به امور کارمندان اخراج شده از نهادها و وزارتخانه‌های مختلف فلسطین، تشکیل کابینه دولت توافقی از 19 وزیر که تمامی این وزرا از شخصیت‌های مستقل می باشند، استعفای دولت سلام فیاض در تاریخ 30 خرداد، اعلام تشکیل دولت وحدت ملی و معرفی وزرا توسط محمود عباس و خالد مشعل در قاهره در تاریخ 31 خرداد.(15)
 
ب) موانع اجرای آشتی ملی
 بر اساس سند قاهره مقرر شد دو جنبش فتح و حماس طی یک سال، 5 پرونده تشکیل دولت، انتخابات، سازمان آزادیبخش، سرویسهای امنیتی و آشتی ملی را به نتیجه برسانند. اما با گذشت زمان و به دلیل دخالت عوامل خارجی و همچنین عدم اعتماد کامل طرفین به یکدیگر، تمامی پروندههای سند قاهره به اضافه مسائل دیگری چون بازداشتهای سیاسی، مذاکرات سازش، مراجعه به سازمان ملل و ... خود به مانعی در مسیر تحقق وحدت فراگیر فلسطینیان تبدیل شدند. در بررسی موانع اجرای آشتی ملی، تقسیم این موانع به چهار بخش عوامل داخلی، منطقهای، بین المللی و مواضع رژیم صهیونیستی ما را در رسیدن به ریشههای علل شکست آشتی ملی بیشتر کمک خواهد کرد. 

1- موانع داخلی
 1-1- تفاوتهای بنیادین فتح و حماس: نگاهی کوتاه به سوابق، اهداف، اساسنامه و اظهارات سران دو جنبش، نشان میدهد که هر کدام از آنها، نماینده بخش بزرگی از جامعه فلسطین محسوب میشوند. «جنبش فتح» یک جنبش ملیگرای مصالحه جو با سابقه مبارزاتی 47 ساله است که از حمایتهای آمریکا، رژیم صهیونیستی و اتحادیه اروپا بهره میبرد. این جنبش به دنبال توافق اسلو در سال1993 از تمامی مبارزات خود چشم پوشید و قدم در مسیر سازش و مذاکره با دشمن اشغالگر گذاشت. فتح در پی توافقات متعدد خود با رژیم اشغالگر قدس، سیطره بر کرانه باختری رود اردن و نوار غزه را از سال 1993 به دست گرفت. پس از پیروزی حماس در انتخابات پارلمانی سال 2006 و آغاز درگیریهای خونین بین دو جنبش و بازداشت نمایندگان حماس، دو دولت سلام فیاض و اسماعیل هنیه در کرانه باختری و نوار غزه به طور مستقل اقدام به پیشبرد امور نمودند. در مقابل، «جنبش حماس» یک جنبش اسلامگرای طرفدار مبارزه است که از سال 1987 با الهام از نظریات اخوان المسلمین  به مبارزه با دشمن اشغالگر صهیونیستی پرداخت. این جنبش در سایه حمایتهای کشورهایی چون ایران، سوریه، لبنان، سودان و ... تاکنون بر منش مبارزاتی خود استوار مانده و با  تمامی راه حل های سازشی که موجب چشم‌پوشی از حقوق و آرمان های ملت فلسطین میشود، مخالفت نموده است. حماس موفق شده است با وارد آوردن ضربات سنگین به دشمن صهیونیستی و تقدیم شهدای فراوان در طول تاریخ مبارزاتی خود، دلهای بسیاری از ملت فلسطین به خصوص ساکنان مظلوم نوار غزه را به سوی خود متمایل سازد و نتیجه استواری خود در جهاد را در انتخابات پارلمانی 25 ژانویه 2006 و کسب اکثریت کرسیهای پارلمان (74 کرسی از 132 کرسی) مشاهده کند.
 شاید بتوان گفت تفاوتهای ریشهای دو جنبش و تأثیرات آن بر نگاه رهبران فتح و حماس به مسئله فلسطین، مهمترین مانع تحقق آشتی ملی طی شش سال اختلاف بوده است. این تفاوت نگاه، منجر به اختلافاتی مهم در پروندههای سند آشتیملی (قاهره2011) شده است که در ادامه بدان اشاره خواهد شد.
 1-2- اختلافات در قبال دولت وحدت ملی: پرونده دولت آینده، مهمترین مسئله در سند آشتی ملی به حساب میآید. چراکه این پرونده، دربرگیرنده مسائل مورد اختلاف همیشگی فتح و حماس بوده است. با نگاهی گذرا به مواضع رهبران فتح و حماس در مورد دولت وحدت ملی به کلید واژههایی چون نخستوزیر، وزرای کابینه، برگزاری انتخابات و بازسازی نوار غزه بر میخوریم. جریان آشتی ملی در ابتدای مسیر خود با مانعی به نام «سلام فیاض» روبرو شد. وی که هم اکنون پست نخست وزیری تشکیلات خودگردان را در اختیار دارد، از آغازین روزهای اجرای سند قاهره، مورد حمایت و مخالفت شخصیتهای فلسطینی قرار گرفت. علیرغم اصرار ابومازن بر انتخاب فیاض به عنوان نخست وزیر دولت وحدت ملی، جنبش حماس، مخالفت قاطعانه خود را با نخست وزیری فیاض اعلام کرد. همچنین سران جنبش فتح نیز مدعی شدند که فیاض در پی دیدارهای سری متعدد خود با مقامات رژیم صهیونیستی به دنبال نقش آفرینیهایی فرافتحی است و جنبش را در آینده به چالش خواهد کشید. توافق دوحه و موافقت حماس با گزینه ابومازن به عنوان نخست وزیر دولت وحدت ملی، به موج اتهامزنی ها در این خصوص پایان داد. البته علیرغم تمامی توافقات بین حماس و فتح، سلام فیاض در تاریخ 27/2/91 برای بار دیگر از سوی ابومازن به عنوان نخست وزیری تشکیلات، آغاز به کار کرد.
  مسئله بعدی در پرونده دولت، انتخاب وزرای کابینه از سوی دو جنبش است. این مسئله با چانه‌زنی‌های فراوان در طول روند آشتی ملی همراه بود و انتخاب وزرا از کرانه باختری یا نوار غزه یکی از معضلات مهم تشکیل دولت به حساب میآمده است. در آخرین توافق جنبش های فتح و حماس مقرر شد وزرا با ارائه لیست هایی از دو طرف و رایزنی بر سر آنها، از میان افراد مستقل و تکنوکرات و به صورت توافقی انتخاب شوند.
شیوه برگزاری انتخابات ریاستی و پارلمانی نیز یکی از مسائل پیچیده در آشتی ملی به حساب    میآید. جنبش فتح معتقد است انتخابات باید بر اساس نظام انتخاباتی مختلط(حوزههای انتخاباتی و فهرست) برگزار شود، اما جنبش حماس بر برگزاری انتخابات تنها بر اساس حوزههای انتخابیه اصرار دارد.(16) از طرف دیگر، اصرار حماس بر برگزاری انتخابات در تمامی خاک کرانه باختری و حتی قدس شرقی نیز از مسائل مورد اختلاف است که این امر نیز با فشارهای رژیم صهیونیستی محقق نشده است.
 یکی دیگر از موارد مورد اختلاف در پرونده دولت، وظایف و برنامههای دولت آینده است. بر اساس توافق جنبش های فتح و حماس، وظیفه اصلی دولت وحدت ملی به نخست وزیری ابومازن، برگزاری انتخابات و بازسازی نوار غزه(طی شش ماه) است. اما محمود عباس با نادیده گرفتن این توافق مدعی شده است که ادغام دستگاههای امنیتی کرانه باختری و نوار غزه نیز از وظایف دولت وحدت ملی است. در برابر این ادعا نیز اسماعیل هنیه اظهار داشته است که دولت انتقالی آینده هرگز به توافقات کمیته چهارجانبه و توافقنامه اسلو پایبند نخواهد بود و ما قائل به هماهنگی امنیتی با رژیم صهیونیستی نخواهیم بود.
 1-3- پرونده امنیتی: یکی دیگر از مسائل کلیدی در سند آشتی ملی «پرونده امنیتی» است. علت اهمیت این پرونده، ارتباط آن با گروههای مقاومت از یک سو و امنیت سرزمینهای اشغالی از سوی دیگر است. تشکیلات خودگردان در سال گذشته و علیرغم آشتی با جنبش حماس، هرگز لحظهای از هماهنگی امنیتی خود با دستگاه اطلاعاتی رژیم صهیونیستی دست بر نداشته است. انتصاب هماهنگ کننده جدید امنیتی میان تشکیلات خودگردان فلسطین و اسراییل(دریادار پل بوشونگ)  از سوی وزارت دفاع آمریکا، نشانه آشکار این هماهنگی است. از طرف دیگر، تشکیلات خودگردان علیرغم تمامی تفاهمات صورت گرفته از تاریخ برقراری آشتی، بازداشت عناصر مقاومت در کرانه باختری را هرگز متوقف ننموده است. در مقابل، جنبش حماس نیز تنها به دادن وعدههایی در خصوص بازگشت عناصر فتح به غزه اکتفا نموده و در عمل از بازگشت اعضای فتح به غزه ممانعت به عمل میآورد. مسئله دیگر در پرونده امنیتی، اختلافات حماس و فتح بر سر ادغام دستگاههای امنیتی کرانه باختری و نوار غزه است. در شرایطی که توافقات فیمابین بر ادامه فعالیت مجزای این دو دستگاه تا 6 ماه پس از تشکیل دولت وحدت ملی تأکید دارد، ابومازن مدعی شده است که ادغام دستگاههای امنیتی از وظایف دولت وحدت ملی است.
آخرین مسئله در پرونده امنیتی، بازگشایی نهادها و موسسات وابسته به فتح در نوار غزه است که از زمان درگیریهای سال 2007 توسط دولت مردمی غزه تعطیل شدهاند. با پیگیریهای کمیته آزادیهای عمومی، دولت منتخب حماس با واگذاری دفتر محمود عباس در غزه به جنبش فتح موافقت نمود اما این امر به همین جا ختم شد و در باقی موسسات تعطیل شده هیچ تغییری حاصل نگردید.
 1-4- هدف متفاوت فتح و حماس از آشتی ملی: دو جنبش فتح و حماس در شرایطی آشتی را پذیرفتند که ماهیت اختلافاتشان از زمان آغاز درگیریها در سال 2006 هیچ تغییری نکرده است. جنبش فتح همچنان با تکیه به توافق اسلو، قدرت را در کرانه باختری در دست دارد و با کمک دستگاه اطلاعاتی رژیم صهیونیستی به سرکوب مبارزان فلسطین میپردازد. ابومازن که پس از 20 سال مذاکره بیهوده، موفق به کسب نتیجهای برای ملت فلسطین نشده است نیازمند اهرمی برای فشار به طرف مقابل صهیونیستی بود و توافق با حماس(به عنوان قدرتمندترین گروه مقاومتی فلسطین) بهترین تهدید برای مقامات رژیم صهیونیستی به حساب میآمد. از طرف دیگر، مراجعه به سازمان ملل و تشکیل کشور مستقل فلسطینی نیازمند پشتوانه مردمی و سیاسی قدرتمندی در فلسطین بود که این امر تنها از طریق تفاهم با قدرت مقابل جنبش فتح ممکن بود. در این بین، تحولات منطقه و ظهور بیداری اسلامی، زنگ‌های خطر را برای بروز اعتراضات داخلی علیه سیاستهای بی نتیجه تشکیلات خودگردان به صدا در آورد و بهترین راه برای فرار از این خطر، انحراف افکار عمومی به سوی آشتی ملی بود.
در طرف مقابل، جنبش حماس نیز با نگاه مثبت به تحولات مصر و نگاه منفی به تحولات سوریه، به فکر آن افتاد تا معادلات سیاسی فلسطین را با ورود به عرصه آشتی ملی، تغییر دهد. جنبش حماس که از پشتوانه معنوی جماعت اخوان المسلمین مصر بهره میبرد با پیروزی اخوان در انتخابات پارلمان و ریاست جمهوری مصر، کفه توازن قدرت در فلسطین را به نفع خود دید و در پی آن بر آمد تا ضمن حفظ قدرت در غزه، نیم نگاهی نیز به کرانه باختری داشته باشد.
 تفاوت هدف دو جنبش در مسیر آشتی ملی و رقابت برای کسب حکومت آینده، یکی از موانع عمده پیشبرد آشتی ملی است.
 1-5- عدم حضور سایر گروهها در توافقات: اگرچه گروههای فلسطین در مراسم امضای سند آشتی ملی در قاهره به صورت فراگیر و گسترده شرکت نمودند اما تمامی نشستهای بعدی (به جز نشست شورای رهبری موقت ساف) به صورت دوطرفه بین فتح و حماس برگزار شد. شیوه برقراری توافقتات به گونه‌ای است که جنبش های فتح و حماس بر سر بندها توافق می نمایند و بقیه گروهها، ملزم به تمکین از قرارداد هستند. عدم توجه به ملاحظات سایر گروههای فلسطینی از جمله نیروهای مقاومت فلسطین را می‌توان یکی از علل توقف های مقطعی آشتی ملی دانست چراکه حضور پررنگ سایر گروهها می‌تواند به عنوان سوپاپ اطمینانی، از انحراف یا توقف آن جلوگیری نماید.
 

 2- موانع ناشی از رژیم صهیونیستی
 2-1- تحمیل فشارهای مالی به تشکیلات خودگردان: وابستگی تقریبی اقتصادی تشکیلات خودگردان به رژیم صهیونیستی، مسئلهای است که مقامات صهیونیستی با سوء استفاده از آن، اهداف خود را پیش میبرند. بلوکه کردن درآمدهای مالیاتی تشکیلات خودگردان، یکی از اهرمهای فشاری است که رژیم صهیونیستی در ایجاد مانع بر سر راه مسئله آشتی ملی از آن بهره میبرد. مقامات صهیونیستی در طول روند آشتی ملی، همواره تشکیلات را به توقف پرداخت درآمدهای مالیاتی و گمرکی در صورت توافق با حماس، تهدید کردهاند.
 2-2- مذاکرات سازش: رهبران گروههای فلسطین، بازگشت ابومازن به مذاکرات سازش در اثنای نشستهای آشتی ملی را به منزله کودتایی علیه آشتی و خنجری بر پشت آن توصیف می نمودند. به اعتقاد این رهبران، در شرایطی که بی فایده بودن مذاکره با دشمن اشغالگر برای همگی به اثبات رسیده است، نگاه تشکیلات خودگردان به مذاکرات رژیم صهیونیستی- فلسطینی، سند آشتی را به شکست خواهد کشید.
 2-3- ممانعت از برگزاری انتخابات در قدس شرقی: عدم به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی از سوی حماس و پایداری این جنبش در مبارزه و مقاومت، یکی از علل مخالفت مقامات صهیونیستی با توافق آشتی ملی است. جنبش حماس در توافقات آشتی اعلام کرده است تنها زمانی با برگزاری انتخابات موافقت می‌کند که این انتخابات در سرتاسر فلسطین(کرانه باختری و نوار غزه) به ویژه قدس شرقی نیز برگزار شود و تمامی نامزدهای حماس نیز بتوانند در آن نامزد شوند. اما رژیم صهیونیستی در مقابل این شرط به تشکیلات اعلام کرد که از برگزاری انتخابات در قدس شرقی جلوگیری خواهد کرد و اجازه ورود حماس به انتخابات را نخواهد داد.
 2-4- تداوم حملات رژیم صهیونیستی به نوار غزه: رژیم اشغالگر قدس در طول روند آشتی ملی بارها نوار غزه را مورد آماج حملات خود قرار داد تا از این طریق بتواند جلو پیشرفت اراده ملی فلسطینیان را بگیرد. درگیر شدن حماس با مسائل مربوط به خرابیها و قربانیان حملات به نوار غزه، موجب تعطیلی‌های مکرر جلسههای آشتی ملی در طی یک سال گذشته شده است.
 
3- موانع منطقهای
 3-1- تحولات مصر: سقوط حسنی مبارک یکی از دلایل ظهور آشتی ملی فلسطینیان به حساب میآید. وابستگی مسئله فلسطین به سیاستهای مصر به خصوص پس از بروز انقلاب در این کشور موجب شد که روند آشتی ملی نیز از فراز و نشیبهای تشکیل نظام مصر تأثیر پذیرد. تأمل بسیار جنبش حماس در مورد پیروزی اخوان المسلمین نیز بر کندی این روند تأثیر بسزایی داشته است.
 3-2- اردن: اقدامات خصمانه دولت اردن در ممانعت از حضور نماینده جنبش جهاد اسلامی در نشستهای سازمان آزادیبخش و کمیته انتخابات مجلس ملی فلسطین در امان، از دلایل عدم اعتبار مصوبات این نشستها می باشد. این اقدام اردن در شرایطی صورت پذیرفته است که هیچ مشکلی بین جنبش جهاد اسلامی و حکومت اردن تا به حال وجود نداشته است. به اعتقاد کارشناسان این اقدام نتیجه نفوذ و توطئههای رژیم صهیونیستی در به شکست کشاندن آشتی ملی است.
 3-3- توافقنامه دوحه: علیرغم آنکه توافقنامه دوحه، آشتی ملی را از رکود در آن برهه زمانی خارج کرد، اما در مقطعی کنترل آن را در اختیار قطر قرار داد. همچنین عدم همراهی رهبران حماس با خالد مشعل در این سفر، موجب بروز گمانههایی در مورد وجود اختلافات در جنبش حماس شد. سفر مشعل و ابومازن به قطر باعث شد تا دستگاه اطلاعاتی قاهره که متصدی اجرا و نظارت بر سند آشتی ملی بود برای دو ماه، از اقدامات فلسطینیان دور بماند.
 3-4- نقش منفعلانه اتحادیه عرب: نگاهی گذرا به مسئله آشتی ملی، جای خالی اتحادیه عرب را در پیشبرد آن روشن می سازد. اتحادیه عرب که در طول تاریخ، یکی از بازیگران مهم مسئله فلسطین بوده است اکنون در شرایطی نسبت به آشتی ملی بی تفاوت است که تمام توان خود را برای برانداختن نظام حامی مقاومت فلسطین یعنی سوریه به کار گرفته و شاید اگر این اتحادیه به عنوان ناظر و ضامنی بر اجرای سند آشتی ملی حضور پیدا می کرد، تحقق این آرزوی ملت فلسطین تاکنون میسر میشد.
4- موانع بین المللی
 4-1- فشارهای آمریکا: فشارهای آمریکا به تشکیلات خودگردان و  سیطره  آن بر کمیته چهارجانبه، یکی از موانع مهم آشتی ملی در سطح بین الملل به حساب میآید. کمیته چهار جانبه که تحت عنوان کمک به روند به اصطلاح صلح و در حقیقت با هدف تحت تأثیر قراردادن روند مقاومت مردم فلسطین فعالیت می کند هیچ کمکی به اجرایی شدن سند آشتی ملی نکرده است و با اصرار بر به رسمیت شناختن دولت اشغالگر فلسطین، همواره موجب تشدید اختلافات تاریخی فتح و حماس شده است.
 4-2- هماهنگی اتحادیه اروپا و آمریکا: اتحادیه اروپا همواره در مسیر سیاستهای ایالات متحده گام برداشته است و هر گاه که آمریکا تهدید به قطع کمک های خود به تشکیلات نموده است، این اتحادیه نیز در یک اقدام هماهنگ حمایتهای خود از تشکیلات خودگردان را قطع نموده است. اتحادیه اروپا با تروریست نامیدن جنبش مقاومت حماس، تشکیلات خودگردان را از توافق با آن بر حذر داشته است.
 4-3- مراجعه به سازمان ملل: محمود عباس در شرایطی، شهریور ماه سال 90 به سازمان ملل سفر کرد که با گذشت 5 ماه از برقراری توافق آشتی ملی، هیچ پیشرفتی در آن مشاهده نشده بود. به اعتقاد رهبران فلسطین، اقدام ابومازن در ارائه طرح کشور مستقل فلسطینی به پایتختی قدس، قبل از ارائه نیز محکوم به شکست بوده است چراکه مقامات آمریکایی برای حداقل حقوق ملت فلسطین نیز هیچ احترامی قائل نیستند و سرمایه گذاری جنبش فتح بر روی این طرح فقط موجب از دست رفتن زمان در پروژه آشتی ملی شد.
 4-4- عدم نقش آفرینی روسیه: برگزاری نشست مشترک گروههای فلسطینی در مسکو با حضور وزیر امور خارجه این کشور، امیدها را در خصوص نقش آفرینی یک کشور غیرغربی در مسئله فلسطین زنده نمود. اما این حضور کمرنگ روسیه هیچگاه نتوانست پیشرفتی اساسی در روند آشتی ملی ایجاد کند.

نتیجه گیری
 با بررسی موانع اجرایی شدن آشتی ملی به این نتیجه خواهیم رسید که در محقق نشدن آرزوی دیرین فلسطینیان ( وحدت دو جنبش بزرگ فلسطین)، موانع داخلی نسبت به موانع خارجی از قدرت بیشتری برخوردارند. به نتیجه رسیدن آشتی ملی قبل از هر چیز، نیازمند روشن نمودن هدف دو جنبش از ورود به آن است. گروههای فلسطینی با رقابت بر سر قدرت، هرگز نخواهند توانست مسئله فلسطین را نجات دهند. چراکه در کنار مسئله فلسطین، مسئله اشغالگری و وجود منحوس رژیم صهیونیستی نیز وجود دارد و این رژیم نیز هرگز اجازه به قدرت رسیدن مخالفان خود را نخواهد داد.
 توجه به این نکته ضروری است که بررسی همه جانبه آشتی ملی بدون در نظر گرفتن رژیم صهیونیستی غیرممکن است. تشکیلات خودگردان فلسطین در حقیقت، نماینده رژیم اشغالگر قدس در برابر حماس است چراکه حتی در شرایط آشتی نیز، ابومازن از بازداشت عناصر مقاومت و مذاکره با رژیم صهیونیستی دست بر نداشته است و بر روش سیاسی بی نتیجه خود اصرار دارد.
 با توجه به پیروزی اسلامگرایان در مصر و موفقیت اخوان المسلمین در انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری، گذشت زمان در پرونده آشتی ملی به نفع جنبش حماس خواهد بود چراکه با استقرار اخوان المسلمین در مقام ریاستجمهوری مصر و پشتیبانی حماس، قدرت حامی حماس با قدرت حامی جنبش فتح که رژیم صهیونیستی است، برابر خواهد شد. در نتیجه هیچ گروهی نمی تواند در بازی آشتی ملی به صورت مطلق برنده از زمین خارج شود.
 نکته آخر آنکه روند آشتی ملی به ما نشان میدهد که این پروژه، بدون تحول اساسی در نگرش طرفین به مسئله مقاومت در برابر رژیم اشغالگر هرگز به سرمنزل مقصود نخواهد رسید و گذشت زمان در سایه تداوم اختلافات، بیش از هر کس به نفع مقامات صهیونیستی خواهد بود. پس، استواری حماس در مقاومت و تحمیل این گزینه به تشکیلات خودگردان، قطعاً رمز موفقیت آن در عرصه سیاست و قدرت فلسطین خواهد بود.
 پی نوشت ها:
 1- http://www.psnews.ps/(12/4/2011)
 2- http://www.palestine-info.info/ar/(2/5/2011)
 3- http://fa.alalam.ir/some-details-announced-vhmas-fatah-agreement
 4- http://www.fpnp.net/ar/news/75117_قادة_فتح_وحماس_یبحثون_تذلیل_العقبات.html
 5- http://www.paltoday.ps/arabic/News-108906.html
 6- http://www.maannews.net/arb/ViewDetails.aspx?ID=390322
 7- http://www.alhayat-j.com/newsite/details.php?opt=2&id=139478&cid=2243
 8- http://www.amad.ps/arabic/?action=index(15/5/2011)
 9- http://paltoday.ps/ar/(25/11/2011)
 10- http://www.hamasinfo.net/ar/#&slider1=1(20/12/2011)
 11- http://www.maannews.net/arb/Default.aspx(23/12/2011)
 12- http://www.fatehmedia.ps/(6/2/2012)
 13- www.alyaum.com (24/2/2012)
 14- http://www.alhayat-j.com/newsite/index.php(21/5/2012)
 15- http://www.manar.com/(6/6/2012)
 16- http://www.pogar.org/arabic/govnews/2005/issue2/palestine.html

نویسنده: هادی مشهدی رضا
منبع: موسسه تحقیقات و پژوهشهای سیاسی- علمی ندا

تمام:حُر14