ساختار و نقش کادر رهبری حماس،ازآنجاییکه حماس،هیچگونه اطلاعاتی دربارة مجلس...

مقدمه
جنبش حماس اخیراً، پنجمین انتخابات داخلی خود را برای برگزیدن کادر رهبری برگزار کرد. کادر رهبری حماس دارای یک ساختار کلاسیک اما گسترده و پیچیده بوده و قسمت اعظمی از آن، سرّی و مخفیانه است. کادر رهبری حماس، مرکز ثقل جنبش به شمار می‌رود که تصمیمات و رویکردهای اصلی جنبش را اتخاذ می‌کند. در این گزارش سعی می‌شود تا ضمن معرفی کادر رهبری حماس، به سؤالات ذیل پاسخ داده شود:   

1- ساختار کادر رهبری جنبش حماس چگونه است؟
2- وظایف و اختیارات کادر رهبری جنبش حماس چیست؟
3- روابط کادر رهبری حماس با دیگر شاخه‌های جنبش در چه سطحی است؟
4- کادر رهبری در جنبش حماس از چه جایگاهی برخوردار است و در اتخاذ تصمیمات چه نقشی دارد؟
 الف) کادر رهبری جنبش حماس
 رهبری جنبش حماس پس از ترور شیخ احمد یاسین بنیانگذار و رهبر این جنبش، تبدیل به «کادر رهبری» شد که با عنوان «دفتر سیاسی» شناخته می‌شود و در حال حاضر، رهبری جنبش حماس را برعهده دارد. البته سیاستها و مواضع کلی این جنبش در نهادی با عنوان «مجلس شورایی» اتخاذ می‌شود که دفتر سیاسی نیز به عنوان کادر کوچکی از همین مجلس شورایی است. به عبارت دیگر، مجلس شورایی، سیاستها و مواضع کلی جنبش را اتخاذ می‌کند و اجرای این سیاستها بر عهدة دفتر سیاسی است. بنابراین، کادر رهبری جنبش حماس از 2 نهاد تشکیل شده است که هر کدام از آنها وظایف و اختیارات مشخص و تعریف شدة خود را دارند. این دو نهاد عبارتند از: مجلس شورایی و دفتر سیاسی.

ب) مجلس شورایی
1- تاریخچه: از تاریخچة مجلس شورایی جنبش حماس که بالاترین تشکیلات رهبری جنبش محسوب می‌شود اطلاعات زیادی در دست نیست. اکثر مطالبی که پیرامون این مجلس مطرح است، یا بعد از فوت «محمد شمعه» اولین رئیس آن و یا همزمان با برگزاری هر دوره از انتخابات داخلی این جنبش منتشر شده است. مجلس شورایی که طبق برخی اخبار دارای 50 تا 70 عضو است، سالی یکبار تشکیل جلسه می‌دهد و تمامی رهبران جنبش از داخل و خارج فلسطین در آن شرکت می‌کنند.(1) بنابراین مجلس شورایی را باید مجلس کبار و یا همان «مجلس سِنا» برای حماس دانست. «محمد حسن شمعه» از رهبران و بنیانگذاران حماس، اولین رئیس مجلس شورایی بود که در ژوئن سال 2011 فوت کرد.(2)
مجلس شورایی برای برگزاری نشستهای خود به دلایل امنیتی با مشکلات زیادی روبروست؛ بنابراین رهبری و اجرای تصمیمات این جنبش به دست دفتر سیاسی می افتد چرا که بالاترین تشکیلات سازمانی حماس است و در داخل و خارج فلسطین، دارای نمایندگانی است. 
2- اعضاء و ریاست مجلس شورایی: پیرامون تعداد اعضای مجلس شورایی، اخبار متعددی وجود دارد. تعداد اعضای مجلس شورایی حماس بین 40 تا 50 یا 50 تا 70 و یا 59 یا 90 نفر ذکر شده است. اما باید توجه داشت که هر منطقه از مناطق چهارگانة نوارغزه، کرانة باختری، زندانهای صهیونیستی و خارج از اراضی فلسطینی، دارای یک مجلس شورایی مجزا می‌باشند که اعضای آنها بین 50 تا60 نفر است و فقط تعداد محدودی از اعضای مجالس شورایی هر منطقه، در مجلس شورایی کل حضور دارند. اسامی اعضای مجلس شورایی، سرّی است و اعضای آن فقط برای اتخاذ تصمیمات دفتر سیاسی تشکیل جلسه می‌دهند که معمولاً نشستهایش را در خارطوم، پایتخت سودان برگزار می‌کند.(3) 
ریاست مجلس شورایی نیز از امور تشکیلاتی سرّی جنبش حماس محسوب می‌شود. بعد از اینکه محمد حسن شمعه فوت کرد، مشخص شد که وی از زمان تأسیس مجلس شورایی تا زمان مرگش، ریاست این مجلس را بر عهده داشته است. نزار عوض الله که عضو دفتر سیاسی حماس نیز می‌باشد بعد از شمعه، ریاست مجلس شورایی را بر عهده گرفته است. بنابراین رئیس مجلس شورایی از اعضای دفتر سیاسی نیز می‌باشد. حتی ابراهیم غوشه از رهبران حماس نیز گفته است که وی تا زمان بازگشتش به اردن، این منصب را بر عهده داشته است.(4)
از آنجایی که حماس، هیچ گونه اطلاعاتی دربارة مجلس شورایی منتشر نمی‌کند؛ بنابراین اعضای کنونی و هویت آنان کاملاً مشخص نیست. دلیل منتشر شدن اسامی آن است که اعضای مجلس را رژیم صهیونیستی رصد می‌کند و احتمال ترور آنها بسیار بالاست.
اتخاذ تصمیمات برای مجلس شورایی، امری کاملاً دشوار است و به همین خاطر، ایجاد یک شورای تشکیلاتی کوچکتر که دارای تعداد اعضای کمتر و قادر به برگزاری نشستهای فوری برای اتخاذ تصمیمات سریع باشد، امری ضروری است که همان دفتر سیاسی می‌باشد.
3- ساختار مجلس شورایی: مجلس شورایی حماس از 4 منطقة نوارغزه، کرانة باختری، خارج از اراضی فلسطینی و زندانهای صهیونیستی تشکیل شده است و هر یک از این مناطق، یک مجلس شورایی مجزا دارند. تعدادی از اعضای مجالس منطقه‌ای، به ترتیب بالاترین رأیی که در انتخابات داخلی جنبش کسب کرده‌اند، به عنوان اعضای مجلس شورایی کل می‌شوند. هر یک از مجالس شورایی 4 منطقة مذکور به عنوان کمیته‌ای به شمار می‌روند که با دفتر سیاسی هماهنگی لازم را دارند. هر یک از مجالس منطقه‌ای نیز از مجالس فرعی کوچکتری ایجاد می‌شوند. به عنوان مثال نوارغزه به هفت منطقه تقسیم می‌شود که اعضا باید در هر یک از این مناطق، رأی بیاورند. این مجلس، تعدادی کمیته‌های مسؤول در هر زمینه از اقدامات جنبش نیز دارد که از روابط عمومی گرفته تا عملیات‌های نظامی را اجرا می‌کنند.
اعضای مجلس شورایی، هر 4 سال یکبار انتخاب می‌شوند. بر اساس نظام داخلی جنبش حماس، فقط افرادی می‌توانند رأی بدهند که دارای درجة «نقیب» باشند.1 (نقیب، دومین درجة سازمانی در جماعت إخوان المسلمین پس از محب است.) رأی‌دهندگان باید افرادی را انتخاب کنند که حداقل دارای درجة «رقیب» باشند. در نشستهای این مجلس، رهبران إخوان المسلمین مصر، اردن، سوریه، لبنان، سودان و کشورهای حاشیة خلیج فارس نیز شرکت می‌‌کنند.(5) همچنین برخی معتقدند که از بین اعضای مجلس شورایی، اعضای یک مجلس شورایی کوچکی ایجاد می‌شود که تعداد آن 25 نفر است و رهبری سیاسی حماس و صاحب تصمیم‌گیری سیاسی آن به شمار می‌رود. از بین اعضای این مجلس کوچک، اعضای دفتر سیاسی انتخاب می‌شوند.(6)
4- وظایف مجلس شورایی: مجلس شورایی، بالاترین تشکیلات رهبری در جنبش حماس است تا جایی که به عنوان «شورای عالی دینی» جنبش محسوب می‌شود و فتواها و مسائل شرعی و دینی را برای اقدامات و تصمیمات سیاسی فراهم می‌سازد. این مجلس، مسؤول اتخاذ سیاستهای کلی و طرح برنامه‌ها و بودجه‌هاست. «خالد مشعل» رئیس دفتر سیاسی نیز در این مورد تصریح کرده است: «تصمیمات جنبش حماس و راهکارهای آن از سوی تشکیلات حماس است و توسط یک فرد اتخاذ نمی‌شود و شورای حماس که تشکیلاتی گسترده تر از دفتر سیاسی است، مواضع جنبش را اتخاذ می‌کند.»(7)
مأموریتهای مجلس شورایی مناطق 4 گانه (غزه، کرانة باختری، خارج و زندانها) به اتخاذ تصمیم‌ها، برای هر یک از مناطق مذکور خلاصه می‌شود. به عبارت دیگر، مجالس هر یک از مناطق مذکور، سیاستهای کلی منطقة خود را با توجه به شرایط همان منطقه اتخاذ می‌کنند و در مرحلة بعد، سرنوشت این مناطق به شکل کلی به صورت توافقی میان این شوراها رقم زده می‌شود. مثالی بارز برای این مسأله، تصمیم مجلس شورایی برای شرکت در انتخابات پارلمانی سال 2006 است. یا اینکه، منطقة خارج در جنبش حماس، در عرصة سیاسی و بازسازی ساختار سازمان آزادیبخش فلسطین (ساف) حرف اول را می‌زند در حالیکه منطقة نوارغزه و کرانة باختری دربارة پروندة آشتی ملی و اجرای انتخابات، تصمیم می‌گیرند.
 ___________________
 1- «محب» اولین (پایین‌ترین) سطح در ساختار اخوان‌المسلمین است. هر عضو در حالت عادی، لازم است 6 ماه به عنوان محب فعالیت کند اما این مدت ممکن است تا چهار سال هم طول بکشد. یک محب بخشی از یک «خانواده» (اسرة) است که تقوا و تعهدات ایدئولوژیکی او را از نزدیک رصد می‌کند و تلاش می‌کند تا «روحیه‌ معنوی‌اش را بالا ببرد.» یک خانواده، حداقل هفته‌ای یک بار تشکیل جلسه می‌‌دهد و «اکثر وقتش را صرف بحث درباره احوالات شخصی و فعالیت‌های اعضا می‌کند.»‌ خانواده معمولاً 4 یا 5 عضو دارد و «نقیب» ریاست آن را بر عهده می‌گیرد.  
ج) دفتر سیاسی
1- تاریخچه: در عملیاتی که گردانهای قسام (شاخة نظامی جنبش حماس) در دسامبر 1992 انجام داد، یک سرباز اسراییلی به نام «نسیم تولیدانو» به اسارت درآمد. این واقعه، منجر به بازداشت تعداد زیادی از اعضای جنبش و تبعید 415 تن از آنها به همراه اعضای جنبش جهاد اسلامی به اردوگاه «مرج الزهور» در جنوب لبنان شد. در پی این تبعید گسترده، دفتر سیاسی حماس به عنوان واحد تصمیم گیرندة اصلی این جنبش در اردن، علناً شروع به کار کرد. ریاست این دفتر در آن سالها بر عهدة دکتر «موسی أبومرزوق» نایب رئیس کنونی دفتر سیاسی حماس بود. وی اولین رئیس دفتر سیاسی حماس به شمار می‌رود.
دولت اردن، أبومرزوق را در سال 1995 تبعید کرد و أبومرزوق نیز بدون در نظر گرفتن هشدارهای همقطارانش و علی‌رغم اینکه درست شش ماه قبل از مسافرت وی به آمریکا و یک روز پس از وقوع یک عملیات شهادت طلبانه در نزدیکی تل آویو، کلینتون رئیس جمهور وقت، حماس را یک سازمان تروریستی اعلام کرده بود، به آمریکا رفت. ابومرزوق در فرودگاه بین المللی جان اف کندی، دستگیر و به دو سال زندان محکوم شد و زمینه برای به دست گرفتن قدرت در حماس از سوی خالد مشعل فراهم گردید. خالد مشعل در سال 1996 به ریاست دفتر سیاسی حماس برگزیده شد. در سال 1997، ابومرزوق پس از آزادی از آمریکا به اردن بازگشت و به عنوان نایب رئیس دفتر سیاسی معرفی شد. اردن، در 22 سپتامبر سال 1999، اعضای دفتر سیاسی حماس را به اتهام فعالیت‌های غیر قانونی که ناقض توافقنامه‌های امضا شده میان طرفین است بازداشت و به خارج از اردن به ویژه کشور قطر تبعید کرد و دفاتر جنبش در کشور را بست. اعضای دفتر سیاسی تصمیم گرفتند به سوریه بروند و ادامة کار خود را در آنجا از سر گیرند.
با شهادت شیخ احمد یاسین در سال 2004 و سپس شهادت دکتر عبدالعزیز الرنتیسی به عنوان رهبران اصلی حماس، دفتر سیاسی حماس به رهبری بلا منازع جنبش حماس تبدیل شد. این دفتر از آغاز به کار خود تاکنون، پنج دوره انتخابات برگزار کرده است. در طی تمامی دوره‌های قبلی، خالد مشعل به عنوان رئیس دفتر سیاسی و موسی أبومرزوق به عنوان نایب رئیس این دفتر برگزیده شده‌اند.
دفتر سیاسی حماس که از سال 1999 در سوریه استقرار داشت، با آغاز تحولات اخیر سوریه، دفتر خود را از دمشق منتقل کرد. هیچ یک از کشورهای عربی همسایة فلسطین همچون اردن و مصر، حاضر به میزبانی دفتر سیاسی حماس و پذیرش اعضای آن نشدند. در حال حاضر نیز، دفتر سیاسی حماس، مکان ثابتی در خارج ندارد و هر یک از اعضای آن در یکی از کشورهای منطقه پراکنده شده‌اند.
2- اعضاء و ریاست دفتر سیاسی: دفتر سیاسی، دومین تشکیلات سازمانی اما عالی‌ترین نهاد رهبری جنبش حماس محسوب می‌شود. اعضای این دفتر از میان فلسطینیان داخل و خارج از فلسطین انتخاب می‌شوند که تعداد آنها به 18 نفر می‌رسد. البته به گفتة برخی منابع، تعداد اعضای آن بین 13 تا 15 نفر می‌باشد.(8) نام نیمی از اعضای دفتر سیاسی و چه بسا بیشتر اعضا، غیر علنی و مخفی است و حماس فقط نام برخی از این اعضا را اعلام می‌کند. برای مثال، طی بیانیة صادر شده در 3/5/2009 جنبش حماس، خالد مشعل و موسی أبومرزوق به عنوان رئیس و نایب رییس دفتر سیاسی، محمود الزهار، خلیل الحیه و نزار عوض الله نیز به عنوان اعضای این دفتر در نوارغزه معرفی شدند. همچنین عماد العلمی، عزت الرشق، سامی خاطر و محمد نصر به عنوان دیگر اعضای دفتر سیاسی معرفی شدند که تمامی آنها در خارج از اراضی فلسطینی به سر می‌برند.
بنابراین، جنبش حماس پس از هر دوره انتخابات داخلی خود، فقط تعدادی از اعضای نوارغزه را به همراه اعضای خارج به صورت رسمی اعلام می‌کند. اعضای کرانة باختری نیز به دلایل امنیتی مشخص نیستند. منابع خبری، عبدالعزیز دویک، شیخ حسن یوسف، رأفت ناصیف، شیخ حامد بیتاوی (که در 4 آوریل 2012 فوت کرد) و شیخ صالح العاروری را از اعضای دفتر سیاسی در کرانة باختری و صلاح بردویل، فتحی حماد، اسماعیل هنیه و اسماعیل رضوان را از اعضای دفتر سیاسی در نوارغزه می‌دانند. البته افراد دیگری نیز در اخبار و رسانه‌ها با عنوان اعضای دفتر سیاسی معرفی می‌شوند که عبارتند از أسامه حمدان، مسؤول کنونی روابط بین‌المللی حماس، إبراهیم غوشه و محمد نزال.
اعضای دفتر سیاسی به مانند مجلس شورایی، هر 4 سال یکبار انتخاب می‌شوند و از بین آنها به صورت توافقی یک نفر به عنوان رئیس دفتر برگزیده می‌شود. البته قبلاً رئیس دفتر برای 2 سال چنین منصبی را بر عهده می‌گرفت. به دنبال بازداشت أبومرزوق در سال 1995، خالد مشعل ریاست دفتر سیاسی را بر عهده دارد.
3- ساختار دفتر سیاسی: در مرحلة اول انتخابات داخلی جنبش حماس، انتخابات مجلس شورایی برگزار می‌شود. پس از پایان برگزاری انتخابات در مناطق 4 گانه و اعلام نتایج آن، 15 نفر اول برگزیده شده به نسبت آراء، به عنوان اعضای دفتر سیاسی هر یک از مناطق انتخاب می‌شوند. لذا کرانة باختری، نوارغزه و خارج از اراضی فلسطینی هر کدام به صورت مجزا دارای یک دفتر سیاسی بوده و دارای 15 عضو می‌باشند.(9) در این بین باید توجه داشت که زندانهای صهیونیستی دارای دفتر سیاسی نمی‌باشد. در مرحلة بعد، در هر یک از مناطق مذکور، 6 نفر اول اعضای دفتر سیاسی طبق آرای مأخوذه، به دفتر سیاسی مرکزی راه پیدا می‌کنند که با عنوان «دفتر اجرایی» نیز شناخته می‌شود.(10) دفتر اجرایی در تعاملات علنی و آشکار از نام دفتر سیاسی استفاده می‌کند. دفتر اجرایی، 18 عضو دارد.    
دفتر سیاسی، فعالیتهای خود را از طریق کمیته‌های سیاسی، جذب و گزینش، اداری، مالی و امور داخلی پی می‌گیرد. دفتر سیاسی همچنین دارای دفاتری در کشورهای دیگر از جمله کشورهای منطقه می‌باشد که بارزترین آنها سوریه، ایران، لبنان، یمن، سودان، و ... است. این دفاتر، تحت نظر کمیتة سیاسی فعالیت می‌کنند.
4- وظایف دفتر سیاسی: دفتر سیاسی حماس با مشورت مجلس شورایی، سیاستهای کلی جنبش را اتخاذ می‌کند. این مسأله بدین دلیل است که مجلس شورایی به دلیل گستردگی اعضا در مناطق مختلف و همچنین دلایل امنیتی برای تشکیل جلسه بامشکلات عدیده‌ای روبروست بنابراین، اتخاذ اکثر سیاستهای جنبش به صورت خودکار بر عهدة دفتر سیاسی می‌باشد که چکیدة مجلس شورایی است. اموری همچون: آتش‌بس، مذاکرات، آشتی ملی، معاملة تبادل اسرا، امور سیاسی، موارد مالی، تصمیمات در مورد عملیاتهای نظامی و ادامه یا توقف آنها. برخی کارشناسان معتقدند که توسعه و پیشرفت حماس و ارتباطات آن بدون این دفتر، ناممکن است.
دفتر سیاسی مرکزی در تماس منظم و بی وقفه با کادر رهبری حماس در داخل سرزمین‌های فلسطینی چه در غزه و چه در کرانه باختری و نیز با نمایندگان حماس در کشورهای مختلف. دفتر سیاسی در برنامه‌ریزی کلی جهت انتقال کمک به حماس در عرصه‌های مختلف از جمله آموزش نیروها، انتقال مهمات و ساز و برگ نظامی، انتقال پول و انتقال فن آوری عملیاتی، نقش محوری ایفاء می‌کند. همزمان با ترک دفتر سیاسی حماس در دمشق، این دفتر در زمینة فعالیتهای مذکور دچار مشکلات فراوانی شده است.

د) روابط کادر رهبری حماس با دیگر شاخه های جنبش
 کادر رهبری جنبش حماس اعم از مجلس شورایی و دفتر سیاسی، با دیگر نهادهای جنبش حماس در سطوح مختلف ارتباط دارد که این ارتباطات بیشتر در قالب هماهنگی‌ها و همکاری‌های فیمابین در راستای تحقق اهداف جنبش تعریف می‌شود. 
1- رابطه کادر رهبری با گردانهای قسام: در جنبش حماس، اصل بر تفکیک مسئولیت های دو بخش نظامی و سیاسی است؛ ولی این تفکیک به معنای قطع هر گونه ارتباط و عدم توجه به رأی و نظر هر یک از رهبران سیاسی و نظامی نیست. گردانهای قسام کاملاً به اجرای دستورات رهبران در دفتر سیاسی اهتمام ورزیده و در اکثر مواقع، مواضعی کاملاً همسو با کادر رهبری جنبش اتخاذ می‌کنند و به عنوان عضوی از جنبش، مواضع رهبران سیاسی را بسیار مهم می‌دانند. این رابطة خوب از یک دلیل دیگر نیز نشأت می‌‌گیرد و آن حضور «أحمد الجعبری» فرماندة گردانهای قسام به عنوان نمایندة شاخة نظامی حماس در دفتر سیاسی و رابط بین شاخة نظامی و این دفتر است. در ضمن، أحمد الجعبری در پنجمین دورة انتخابات داخلی حماس نیز به عنوان یکی از اعضای دفتر سیاسی و مجلس شورایی منطقة نوارغزه به همراه مروان عیسی از دیگر فرماندهان گردانهای قسام برگزیده شده است.(11) حضور این فرماندة قسامی در دفتر سیاسی حماس، منجر به ایجاد روابط بسیار خوب و بالای این دو شاخه شده و حل پرونده‌های پیش روی حماس را سهولت بیشتری بخشیده است. نمونة بارز این امر، حضور أحمد الجعبری در مذاکرات معاملة تبادل اسرا بود که در نهایت، بیش از هزار اسیر فلسطینی دربند زندانهای رژیم صهیونیستی آزاد شدند.
از سوی دیگر، باید در نظر داشت که تمامی شاخه های جنبش موظف به اجرای این سیاستها بدون هیچ گونه دخل و تصرفی در آن هستند. برای مثال، آتش بس موقت جنبش حماس با رژیم صهیونیستی به عنوان یک برنامه در دستور کار تمامی نهادهای جنبش و در رأس آن، گردانهای قسام قرار گرفته و اجرایی شده است.
2- رابطه کادر رهبری با دولت نوارغزه: دولت حماس که از سال 2007، نقش اصلی را در نوارغزه به نمایندگی از جنبش ایفا می‌کند، با هماهنگی‌های لازم با کادر رهبری جنبش به ویژه دفتر سیاسی مرکزی، سیاستهای خود را تعیین می‌کند. در مسائل مهمی همچون آتش بس با رژیم صهیونیستی و آشتی ملی با جنبش فتح، دولت حماس هماهنگی و همکاری‌های ویژه ای با کادر رهبری جنبش دارد. به گونه‌ای که پس از مشاوره با دفتر سیاسی و کادر رهبری حماس در خارج از اراضی فلسطینی، دربارة مسائل موجود، وظایف خود را انجام می‌دهد. «اسماعیل هنیه» نخست وزیر یکی از اعضای دفتر سیاسی نوار غزه نیز است. در انتخابات اخیر جنبش نیز، هنیه به عنوان رئیس دفتر سیاسی نوارغزه برگزیده شده است و بسیاری از اعضای دیگر دولت نیز در مجلس شورایی و دفتر سیاسی عضو بوده و هستند.(12) عضویت در دولت و کادر رهبری، رابطة این دو نهاد را تقویت کرده است.  
ه) نقش کادر رهبری در تصمیم گیری
اگر چه مجلس شورایی، اولویت‌های جنبش در آینده را مشخص کرده و استراتژی آن را ترسیم و برنامه‌های جدید حماس را تصویب خواهد کرد؛ اما اگر تمامی اتفاقاتی که در حماس می‌افتد و اکثر تصمیمات این جنبش را بررسی کنیم، نقش یک نهاد را در سالهای اخیر در رأس تصمیم‌گیری‌های این جنبش پررنگ‌تر می‌بینیم که همان «دفتر سیاسی مرکزی» و یا «هیئت اجرایی» است. بنابراین، دفتر سیاسی به دلیل ارتباطات گسترده‌اش و به عنوان کادر رهبری حماس، نسبت به مجلس شورایی نقش بیشتری در اتخاذ تصمیمات جنبش ایفا می‌کند. در حال حاضر، تمامی تصمیمات اصلی جنبش حماس به ویژه در عرصه‌های سیاسی، نظامی و امنیتی، در دفتر سیاسی گرفته می‌شود.
نتیجه گیری
جنبش حماس جزء لا ینفک سازمان إخوان المسلمین است. شاید به صورت مستقل در فلسطین فعالیت کند و با کشورهای دیگر روابط خوبی داشته باشد اما در حقیقت، نقش إخوان المسلمین را در فلسطین بازی کرده و اهداف و استراتژی‌های إخوان را در منطقه پیش می برد. حتی برخی منابع معتقدند که جنبش حماس، زیر نظر إخوان اردن فعالیت می‌کند. لذا ساختار این جنبش به ویژه رهبری آن برگرفته از ساختار إخوان المسلمین است. دفتر سیاسی به عنوان بالاترین تشکیلات رهبری در جنبش حماس همان «دفتر ارشاد» جماعت إخوان المسلمین است. فعالیتها، اختیارات، اهداف و تمامی وظایفی که برای دفتر سیاسی تعریف شده است، در حقیقت برای دفتر ارشاد نیز وجود دارد که البته فقط اهداف این دو دفتر با توجه به شرایطشان متفاوت است. این دفتر، طی سالهای اخیر با فعالیتها و اقدامات خود در عرصة بین‌المللی توانسته است زمام امور حماس را در دست گیرد و تصمیمات خود را به عنوان تصمیم نهایی این جنبش معرفی کند. لذا دفتر سیاسی که برخاسته از مجلس شورایی حماس است، رهبر جنبش حماس محسوب می‌شود.
در انتخابات اخیر جنبش حماس، تقریباً تغییراتی 30 درصدی در اعضای کادر رهبری جنبش ایجاد شده است و بسیاری از رهبران شناخته شدة حماس رأی لازم را کسب نکرده‌اند. شاید این تغییر به معنای آن نخواهد بود که رویکردهای حماس در آینده دارای تغییر و تحولات زیادی باشد، اما اعضای جدیدی که به مجلس شورایی و دفتر سیاسی راه پیدا کرده اند، بسیار تأثیرگذار خواهند بود.     

پی‌نوشت‌ها:
1. http://www.ahl-alquran.com/site/arabic/printpage.php?doc_type= 0&doc_id=6014
2. http://vb.qaweim.com/showthread.php?t=27889
3. خبرگزاری سما (10/10/1390)
4. خبرگزاری المستقبل العربی (8/10/1390)
5. http://www.al-akhbar.com/node/63025
6. http://www.ahl-alquran.com/site/arabic/printpage.php?doc_type= 0&doc_id=6014
7. خبرگزاری فلسطین الآن (5/10/1390)
8. http://paltoday.ps/ar/post/135455/حماس-تعثر-إجراء-إنتخابات-الحرکة-فی-الضفة-بسبب-ملاحقة-السلطة-وإسرائیل-لکوادرنا
9. http://www.maannews.net/arb/ViewDetails.aspx?ID=484959
10. http://www.almustaqbal-a.com/أبو-مرزوق-والزهار-یعملان-لصالح-التجدید-لمشعل-قائدا-لـ-حماس.html
11. http://www.maannews.net/arb/ViewDetails.aspx?ID=479223
12. http://al-mashhad.com/Articles/78387.aspx
نویسنده: محمّد زارعی
منبع: موسسه تحقیقات و پژوهشهای سیاسی- علمی ندا

تمام:حُر14