جنبش جهاداسلامی ومسئله آشتی ملی میان گروههای مقاومت فلسطینی،امضای توافقنامه اسلو...

از آغاز نزاع‌های خونین فلسطینی در سال 2006، تلاش ها برای برقراری آشتی در فلسطین پررنگ‌تر شد. آخرین نشست آشتی گروههای فلسطینی به امضای سند آشتی ملی معروف به «سند قاهره» در تاریخ 14 اردیبهشت 1390(4 می 2011) در قاهره باز می‌گردد. پس از این نشست، دو جنبش فتح و حماس، دیدارهای متعددی را در راستای اجرای سند آشتی ملی برگزار کردند و در آخرین ملاقات سران دو جنبش در قاهره در تاریخ 8/3/1391(28/5/2012) بر اعلام تشکیل «دولت وحدت ملی» در 20 ژوئن جاری (31/3/1391) به نخست وزیری ابومازن و متشکل از وزرای مورد قبول دو طرف، به توافق رسیدند. جنبش جهاد اسلامی نیز علیرغم تمامی ملاحظات خود در مورد سند قاهره (سند آشتی ملی) به عنوان دومین جنبش مقاومتی اسلامگرای فلسطین در مراسم امضای سند آشتی حضور یافت، تا بدین شکل حمایت عملی و رسمی خود را از پایان اختلافات داخلی در فلسطین اعلام دارد.
 آشتی ملی پس از گذشت بیش از یک سال از تولد دوباره خود، هنوز به نتیجه روشن و ملموسی نرسیده است. جنبش جهاد در این بین، تلاش‌های فراوانی را برای به نتیجه رسیدن این پروژه ملی انجام داد و در طول مسیر این قطار فلسطینی، نظرات مختلفی را توسط رهبران خود به فلسطینیان اعلام داشت. بررسی جایگاه، تلاش ها و مواضع رهبران جنبش جهاد اسلامی نسبت به آشتی ملی، ما را در اشراف بر افق وحدت فلسطینیان از دیدگاه جنبش جهاد اسلامی یاری خواهد کرد. در این گزارش تلاش داریم تا با مرور مواضع و فعالیت‌های جنبش جهاد اسلامی در فاصله زمانی آغاز آشتی ملی تا بهار سال 1391، به سوالات ذیل پاسخ گوییم:
 - نگاه جهاد اسلامی به تحولات آشتی ملی چگونه است؟
 - جهاد اسلامی چه جایگاهی در آشتی ملی دارد؟
 - دیدگاه جهاد اسلامی در خصوص پرونده های سند آشتی ملی چیست؟
 - جهاد اسلامی به میانجیگران آشتی فلسطینیان چگونه می نگرد؟
 - جهاد اسلامی چه آینده ای را برای آشتی ملی متصور است؟

الف) آشتی ملی
 پس از اینکه جنبش حماس، انتخابات سال 1996 را تحریم نمود، عدم موفقیت چشمگیر تشکیلات خودگردان و فوت یاسر عرفات در سال 2004 و موفقیت نمایندگان حماس در انتخابات شوراهای شهر و روستا در سال 2005، زمینه را برای حضور این جنبش  مقاومتی در انتخابات پارلمانی سال 2006 مهیا کرد. فهرست انتخاباتی حماس با عنوان «اصلاح و تغییر» موفق شد 74 کرسی پارلمانی از 132 کرسی را به خود اختصاص دهد و بدین ترتیب، جنبش حماس که اکثریت آراء را به دست آورده بود بر اساس قانون اساسی فلسطین، مأمور تشکیل کابینه شد. به همین منظور، اسماعیل هنیه به عنوان نخست وزیر فلسطین، به همراه کابینه خود در 28 مارس2006 از شورای قانونگذاری رأی اعتماد گرفت و فعالیت خود را آغاز نمود. اما جنبش فتح و تشکیلات خودگردان به رهبری ابومازن نتوانستند موفقیت جنبش اسلامگرا و مقاومتی حماس را برتابند و با محدود نمودن وزرا و بازداشت تعدادی از وزیران حماس(توسط رژیم صهیونیستی) مقدمات شکست دولت هنیه را فراهم نمودند. بدین ترتیب، درگیری بین هواداران جنبش حماس و اعضای فتح به رهبری محمد دحلان در نوار غزه شعله گرفت که در این زمینه می‌توان به درگیری‌های خونین  می 2006 و می و ژوئن 2007 اشاره نمود که طی این نزاعها، صدها فلسطینی کشته و زخمی شدند.
پس از آغاز درگیری‌ها همواره تلاش‌هایی برای پایان آن صورت گرفت که از جمله آنها می‌توان به تشکیل کمیته حقیقت یاب، کمیته نظارت بر عملکرد رسانه ها، طرح ابتکاری بخش خصوصی و بازرگانان و سند وفاق ملی زندانیان اشاره نمود. نخستین نشست گفتگوی ملی را «عزیز الدویک» رئیس شورای قانونگذاری فلسطین در 25 می 2006 در رام الله و غزه پیشنهاد داد.(1) اوج‌گیری درگیریها سبب شد تا ملک عبدا...، خالد مشعل و ابومازن را به مکه فرا بخواند تا «توافقنامه مکه» را منعقد کنند که نتیجه‌اش، تشکیل دولت وحدت ملی به نخست‌وزیری اسماعیل هنیه شد. اما دولت وحدت ملی تنها 3 ماه عمر داشت و در ژوئن 2007 طی درگیریهای شدید میان نیروهای ابومازن به رهبری محمد دحلان و نیروهای حماس، نوارغزه تحت سیطره کامل حماسی‌ها قرار گرفت و ابومازن با صدور حکم انحلال دولت وحدت ملی، جدایی سیاسی- اداری نوارغزه و کرانه باختری را کلید زد.
یمنی‌ها در سال 2008 تلاش کردند تا با میانجی‌گری میان فتح و حماس و انعقاد «توافقنامه صنعا»، در این راستا گامی بردارند اما بی‌نتیجه بود. در سال 2009 و پس از جنگ 22 روزه که حماسی‌ها توانسته بودند سیطره خود را بر نوار غزه ادامه دهند مصر تحت زعامت مبارک یک بار دیگر اعضای فتح و حماس را به قاهره دعوت کرد و توافق مصری سال 2009 نیز امضاء شد. سال 2010 سوری‌ها نیز فعال شدند و با حضور مشعل و عباس، توافقنامه‌ای امضاء شد که روی همه مسائل جز پرونده امنیت توافق حاصل شد.
سرانجام، به دنبال بیداری اسلامی و سقوط مبارک که شرایط جدیدی بر صحنه خاورمیانه و فلسطین حاکم شد مشعل و عباس در می 2011 با میانجی‌گری تیم جدید در مصر و با حضور رهبران گروههای فلسطینی، به توافق نسبتاً جامعی دست یافتند. توافق بر سر تشکیل کمیته‌های ساف، برگزاری انتخابات، تشکیل دولت، حوزه امنیت، آشتی ملی و پرونده زندانیان از جملة این توافقات بود. اما عدم جدیت ابومازن در پیگیری این توافق و روی آوردن به مذاکره با اسراییلی‌ها، موجبات بی‌نتیجه بودن این توافق شد.
پس از شکست ابومازن در سازمان ملل(طرح عضویت فلسطین در مجمع عمومی) و رکود هشت ماهه در روند آشتی ملی، حماس در یک عقب‌نشینی و امتیازدهی صریح و در «توافقنامه دوحه»، مسئولیت دولت انتقالی وحدت ملی را به ابومازن واگذار کرد تا شاید از این طریق، ابومازن گفتگو با فلسطینی‌ها را به گفتگو با نتانیاهو ترجیح دهد.(2) در پی این توافق، هیئت‌های مذاکره کننده فتح و حماس دیدار های متعددی را در راستای تشکیل دولت وحدت ملی و انتخابات برگزار نمودند و در آخرین نشست خود در قاهره(8/3/1391- 28/5/2012) در مورد محورهای ذیل به توافق رسیدند:
- عدم تغییر در دستگاههای امنیتی
- فعالیت دستگاه های امنیتی غزه و کرانة باختری تا شش ماه پس از تشکیل دولت وحدت ملی
- در صورت ناکامی دولت وفاق ملی در برگزاری انتخابات پارلمانی و ریاست تشکیلات خودگردان طی دوره 6 ماهه، دولتی جدید از سوی نخست وزیری غیر از محمود عباس تشکیل خواهد شد.
- بازسازی نوارغزه و برگزاری انتخابات پارلمانی و ریاستی طی دوره 6 ماهه
- رسیدگی به امور کارمندان اخراج شده از نهادها و وزارتخانه‌های مختلف فلسطین
- فتح و حماس توافق کردند که اعضای کابینة دولت توافقی از 19 وزیر تشکیل شود که تمامی این وزراء از شخصیت های مستقل می باشند.
-    استعفای دولت سلام فیاض در تاریخ 19 ماه ژوئن جاری (30 خرداد 1391)
-    اعلام تشکیل دولت وحدت ملی و معرفی وزرا، توسط محمود عباس و خالد مشعل در قاهره در تاریخ 20 ماه ژوئن جاری (31 خرداد 1391).(3)
ب) نگاه جهاد اسلامی به آشتی ملی
جنبش جهاد اسلامی از زمان پذیرش آشتی ملی توسط ابومازن(4 می2011) تا به امروز، همواره بر حمایت از این پروژه ملی فلسطین تأکید داشته است. اما باید توجه داشت که علت حمایت جنبش جهاد از این طرح و حرکت آن در مسیر آشتی، دارای تفاوت‌هایی با دیگر گروههای حاضر در آشتی ملی است. ابتدا باید دانست که علت ورود جنبش جهاد به پروژه آشتی ملی، تحقق وحدت فلسطینیان و ترسیم راهبردی جدید برای مقابله با رژیم صهیونیستی از طریق تشکیل «جبهه ملی اسلامی» برای آزادی کامل خاک فلسطین (بحر الی النهر) است. جنبش جهاد به دنبال جایگزینی جبهه ملی اسلامی به جای تشکیلات خودگردان است. این جنبش، تحقق آشتی ملی را به ضرر رژیم صهیونیستی و بر خلاف منافع و طرحهای دشمنان غربی ملت فلسطین می داند. سران جهاد اسلامی در ابتدای حضور خود در جلسات آشتی ملی تأکید نمودند که جهاد اسلامی همچون یک شاهد و ناظر  در این پروژه خواهد بود و هرگز در آن سهیم نخواهد شد که این امر می تواند نشانه عدم ایمان و اعتقاد سران جنبش به موفقیت قطعی آشتی ملی باشد.(4)
 رهبران جنبش جهاد اسلامی علیرغم حمایت از پروژه آشتی ملی، ملاحظاتی را نیز به جنبش های فتح و حماس ارائه نمودند که البته به عنوان بند الحاقی به سند قاهره اضافه گردید. این ملاحظات، دربرگیرنده حقوق ملت فلسطین و گروههای مقاومت و مشخص شدن حدود مسئولیت گروههای حاضر در آشتی ملی بوده است.(5) به نظر رهبران جنبش، مهمترین و اصلی ترین مانع تحقق آشتی  ملی، اختلاف بر سر گزینه نخست وزیری خواهد بود. رهبران جهاد در طی برگزاری نشست ها ضمن انتقاد به شیوه برگزاری دیدارها(دوطرفه بودن و عدم حضور تمامی گروهها) نسبت به نقش رژیم صهیونیستی در مصالحه هشدار دادند. رهبران جهاد در ابتدای مسیر آشتی تأکید داشتند که توافقات دوطرفه فتح و حماس برای همه گروهها الزام‌آور نیست، اما با گذشت زمان و عدم دستیابی به نتایجی چشمگیر، اعلام کردند که هرگونه توافق بین فتح و حماس را می پذیرند و مانعی بر سر راه قطار آشتی نخواهند شد.(6) اوج این همراهی، در پذیرش توافق نامه دوحه و موافقت با انتخاب ابومازن به عنوان نخست وزیر دولت وحدت ملی قابل مشاهده است.
هم اکنون، رهبران جهاد اسلامی نسبت به تحقق آشتی ملی نا امید هستند و فضا را برای اجرای آشتی ملی نامناسب می‌دانند. نگاهی گذرا به مواضع جنبش جهاد اسلامی در روند آشتی  ملی، نتایج چشمگیری را در خصوص نظر رهبران جنبش نسبت به آشتی ملی به ما ارائه خواهد کرد:
 - استقبال و ابراز امیدواری در خصوص آشتی فتح و حماس(فروردین تا اردیبهشت1390)
 - انتقاد از استمرار سیاست بازداشت مبارزان توسط دستگاه امنیتی تشکیلات خودگردان( اردیبهشت تا شهریور1390)
 - تردید در موفقیت آشتی ملی به علت اختلافات بر سر نخست وزیری و برآورده نشدن تمامی مطالبات(آبان 1390)
 - بی نتیجه بودن نشست‌های آشتی ملی پس از گذشت 8 ماه از امضای سند قاهره(آذر1390)
 - فعال شدن اعضای جهاد در کمیته های برآمده از سند قاهره پس از حضور دبیرکل جنبش در شورای رهبری موقت ساف(دی1390)
 - انتقاد از کندی روند آشتی علیرغم تشکیل کمیته ها- حمایت از هرگونه توافق پس از نشست دوحه(بهمن 1390)
 - تشکیل دولت وحدت ملی، تنها راه تحقق آشتی ملی(اسفند1390)
 - آشتی ملی دچار رکود سیاسی شده و تلاش‌ها بی‌نتیجه بوده است(اردیبهشت 1391)
 
ج) جایگاه جهاد اسلامی در مذاکرات آشتی  ملی
 جنبش جهاد اسلامی از ابتدای برگزاری نشست‌های آشتی  ملی در قاهره، حضور پررنگی داشته است و در این زمینه، رهبران جنبش در بیش از یک سال گذشته، سفرهای متعددی را به پایتخت مصر داشته‌اند. در ابتدا باید به بازیگران اصلی جنبش جهاد اسلامی در پرونده آشتی ملی اشاره نمود: دکتر «رمضان عبدالله شلح» دبیرکل جنبش جهاد اسلامی، دکتر «زیاد النخاله» جانشین دبیرکل جنبش، دکتر «محمد الهندی» عضو دفترسیاسی جنبش، شیخ «نافذ عزام» عضو دفتر سیاسی جنبش و شیخ              «خالد البطش» مسئول روابط خارجی جنبش. شایان ذکر است «داوود شهاب» سخنگوی جنبش و دکتر «انور ابوطه» از رهبران جنبش، تنها در مراسم امضای سند آشتی ملی(14/2/1390)حضور یافتند و «ابوعماد الرفاعی» نماینده جنبش در لبنان نیز از طرف جنبش در جلسات امان(پایتخت اردن) حضور یافته است. جلساتی که هدف آنها، پیگیری چگونگی اجرایی کردن مفاد سند آشتی ملی است.
 مذاکره کننده ارشد جنبش جهاد اسلامی در پرونده آشتی ملی شخص دکتر رمضان عبدالله است و زیاد النخاله نیز در اغلب دیدارها و مذاکرات او با دستگاه اطلاعاتی مصر و رهبران گروههای فلسطینی، رمضان عبدالله را همراهی نموده است. همچنین در زمینه فعالیت‌های جنبش می‌توان به دیدارهای رهبران جنبش با «مراد موافی» رئیس دستگاه اطلاعاتی مصر، محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان، اسماعیل هنیه نخست وزیر دولت فلسطین و دیدار با رهبران سایر گروههای فلسطینی در قاهره(در حاشیه نشست‌های آشتی) و همچنین حضور دبیرکل جنبش در نشست شورای رهبری موقت ساف(1/10/1390) در قاهره اشاره نمود. نکته قابل توجه در مورد جایگاه جهاد اسلامی، حضور نیافتن این جنبش در نشست دوحه و مراسم امضای توافقنامه فتح و حماس است که البته سران جنبش، واکنش قابل توجهی در این زمینه از خود بروز نداند.
 بخش دوم و بسیار مهم فعالیت جنبش در عرصه آشتی ملی، به حضور در کمیته‌ های فرعی آشتی برمی گردد. در همین زمینه، شیخ «خالد البطش» مسئول روابط خارجی جنبش جهاد در «کمیته آزادی‌های عمومی و اعتماد سازی در غزه» به عنوان هماهنگ کننده کل و شیخ «نافذ عزام»عضو دفتر سیاسی به عنوان عضو «کمیته عالی آشتی» و نماینده جنبش جهاد در «کمیته آشتی اجتماعی» فعالیت می‌نمایند و پیشرفت پرونده هایی چون آزادی زندانیان سیاسی، مجوزهای سفر، بازگشایی موسسات بسته شده، افراد ممنوع السفر، اخراج های ناعادلانه، انفصال از خدمت کارکنان و صدور مجوز چاپ روزنامه‌ها را پیگیری می‌نمایند.
 شایان ذکر است جنبش جهاد اسلامی همواره سعی داشته است از طریق حضور پررنگ در عرصه آشتی ملی، همچون حلقه وصلی از تأخیر در اجرای آشتی ملی و حل مسائل و پرونده های پیرامون جلوگیری نماید.
 
ﻫ) پرونده های آشتی ملی از دیدگاه جهاد اسلامی
 آشتی ملی، پروژه ای برای پایان دادن به اختلافات داخلی فلسطین در مسیر تحقق آرمان های ملت فلسطین است. این اختلافات و این پروژه، متشکل از مسائلی است که در صورت حل آنها، تشکیل یک دولت متحد و قدرتمند فلسطینی محقق خواهد شد. جهاد اسلامی بنا به آرمان‌های اسلامگرایانه و مقاومتی که برگرفته از میثاق خود در مسیر آزادی کامل فلسطین است، به هر کدام از پرونده های موجود در آشتی ملی نگاه خاصی دارد که توجه به مجموع این دیدگاهها ما را در اشراف بر نظر سران جنبش در خصوص آینده آشتی ملی یاری خواهد کرد. البته جهاد اسلامی بر حل تمامی پرونده ها به صورت همزمان و در قالب یک بسته واحد تأکید دارد و این امر را در تحقق هرچه سریعتر آشتی ملی لازم می‌داند.
 1- هماهنگی امنیتی و سیاست بازداشت: شاید بتوان این پرونده را شاه کلید اختلافات فلسطینی دانست. چرا که تشکیلات خودگردان فلسطین با بهانه قرار دادن ثبات و امنیت در فلسطین(حفظ امنیت اسراییل)، بر سیاست بازداشت مبارزان فلسطینی بویژه اعضای حماس و جهاد اسلامی در کرانه باختری دامن زده است و تا به امروز، هیچ انعطافی از خود نشان نداده است. رهبران جهاد اسلامی نیز تحقق آشتی ملی را در سایه بازداشت مبارزان غیرممکن می‌دانند. به نظر رهبران جهاد اسلامی، سیاست بازداشت و تشدید فضای امنیتی از موانع همیشگی آشتی  ملی بوده و تنها راه اجرایی شدن آشتی ملی، آزادی زندانیان سیاسی در کرانه باختری و نوار غزه است.
 2- دولت آینده: جنبش جهاد اسلامی همواره تأکید نموده است که علیرغم حمایت همه جانبه خود از پروژه آشتی  ملی، هرگز در دولت احتمالی نشأت گرفته از آن شرکت نخواهد کرد. رهبران جنبش اظهار داشته اند حضور در نهادهایی که نیازمند هماهنگی و همکاری با رژیم صهیونیستی است، با آرمان های جنبش در تعارض است. جنبش جهاد اسلامی همچنین در ابتدا معتقد بود که ریاست دولت آینده نباید از جناحی خاص باشد بلکه باید فردی مستقل و نماینده تمامی ملت فلسطین باشد. اما پس از توافق دوحه، رهبران جنبش در یک چرخش روشن از گزینه ابومازن به عنوان رئیس دولت وحدت ملی استقبال نمودند.
3- پیوستن به سازمان آزادیبخش فلسطین: دبیرکل جهاد اسلامی علیرغم حضور در نشست شورای رهبری موقت ساف در قاهره(1/10/1390) اعلام نمود که جنبش جهاد اسلامی هنوز به این سازمان نپیوسته و این امر، آغازی برای بررسی موضوع در جنبش است.(7) رهبران جنبش معتقدند ساف از زمان برقراری توافق اسلو در سال 1993 و تغییر رویکرد جنبش فتح به سوی سازش، از آرمان فلسطین که همانا آزاد سازی تمامی خاک آن است منحرف شده و اکنون، صلاحیت نمایندگی ملت فلسطین را ندارد. از نظر رهبران جهاد، پیوستن جنبش به ساف تنها با بازسازی این سازمان بر اساس اصول ثابت و به عنوان مرجعیتی برای تمامی ملت فلسطین ممکن خواهد شد.(8) همچنین باید توجه داشت که دبیرکل جنبش تأکید نموده است که پیوستن به ساف به منزله پذیرش برنامه سیاسی آن نیست و جنبش به آرمان‌های خود در ضمن انضمام به ساف پایبند خواهد بود. رهبران جنبش همچنین تأکید داشته‌اند که ساف باید بر اساس حقایق جدید فلسطین، بازسازی و از زیر سایه قرارداد اسلو خارج شود.
 4- انتخابات: جنبش جهاد اسلامی تا به امروز در هیچ انتخاباتی حضور نداشته و این اصل هنوز هم مورد احترام رهبران جنبش است چراکه آنها معتقدند حضور در نهادهای برگرفته از قرارداد اسلو (تشکیلات خودگردان و مجلس قانونگذاری) به معنای پذیرش دشمن اشغالگر صهیونیستی است و این امر با آرمان‌های آزادیخواهانه فلسطین و جنبش در تعارض است.(9) از منظر سران جنبش جهاد، تنها نهادی که حضور جهاد اسلامی در آن به شرط تحقق شرایطی امکان دارد، شورای ملی فلسطین است. به نظر رهبران جنبش، «شورای ملی فلسطین»مرجعیتی حقیقی و نماینده ای واقعی برای ملت فلسطین و مسیری صحیح در بازسازی سازمان آزادیبخش فلسطین است. شروط جهاد اسلامی برای حضور در انتخابات شورای ملی فلسطین عبارتند از: توقف بازداشت‌های سیاسی، آزادی زندانیان سیاسی، توقف تهاجمات رسانه‌ای و برچیده شدن تمامی معاهدات با رژیم صهیونیستی است. از طرف دیگر، برخی رهبران جهاد برگزاری انتخابات با وجود توطئه‌های صهیونیستی را غیرممکن می‌دانند. در همین رابطه، زیاد النخاله با انتقاد از اصرار ابومازن بر برگزاری انتخابات فراگیر بدون استثنا نمودن شهر قدس اظهار داشته است: «ابومازن در حالی بر این امر اصرار می‌کند که رژیم صهیونیستی نیز بر برگزار نشدن انتخابات در قدس اصرار می‌ورزد. چگونه می‌توان در شرایطی که دستگاه امنیتی تشکیلات در هماهنگی با رژیم صهیونیستی، مبارزان را بازداشت می‌کند توقع برگزاری انتخابات عادلانه را داشت؟ اسراییل، نقشی محور در آشتی ملی دارد و نمی‌توان بدون در نظر گرفتن توطئه‌های این رژیم به اجرای سند قاهره امیدوار بود.»(10)
 5- مقاومت: «خالد مشعل» رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس در نشست‌های آشتی ملی اعلام کرد که این جنبش در راستای تحقق آشتی ملی، مقاومت مسلحانه را متوقف کرده و به مقاومت مسالمت‌آمیز روی خواهد آورد. رهبران جنبش جهاد اسلامی در واکنش به این اظهار موضع حماس اعلام نمودند: «مقاومت در هر نوع و شکلی از حقوق قانونی ملت فلسطین و گروههای مقاومت است و مقاومت مسلحانه، موفق‌ترین نوع آن به شمار می‌رود.»(11) جنبش جهاد معتقد است که مبارزه مسلحانه این جنبش، مانعی بر سر راه آشتی فلسطینیان نخواهد بود و جنبش، تبعات حمایت از آشتی ملی را در کنار نکات مثبت آن تحمل خواهد کرد. همچنین دبیرکل جنبش پس از نشست شورای رهبری موقت ساف تأکید نمود که هیچکس نمی تواند بگوید که مقاومت مسلحانه، مشروع نیست و ملت فلسطین نمی‌تواند آن را به کار گیرد. دکتر رمضان عبدالله همچنین اشاره به این موضوع از سوی ابومازن را در نشست‌های آشتی رد کرد.(12)
 6- تشکیلات خودگردان: رهبران جنبش جهاد معتقدند که ابومازن به دنبال انحلال تشکیلات نیست چرا که وی، گزینه مطلوب عربی-جهانی برای مسئله فلسطین است و وی هیچ اراده ای از خود ندارد. به اعتقاد این رهبران، پیشنهاد ابومازن برای برگزاری انتخابات، طرحی برای فرار از اجرای             آشتی ملی بوده است و تا زمان سیطره رژیم صهیونیستی بر کرانه باختری، برگزاری انتخابات                 مدنظر محمود عباس ممکن نخواهد بود زیرا هیچ مرجعی برای نظارت بر انتخابات وجود ندارد. رهبران جنبش جهاد همچنین در طول روند آشتی ملی، خواستار انعطاف ابومازن و عدم اصرار وی بر گزینه «سلام فیاض»(نخست وزیر تشکیلات خودگردان) برای احراز پست نخست وزیری دولت آینده شده‌اند.(13)
 7- مذاکرات سازش: جنبش جهاد اسلامی ضمن محکوم نمودن برگزاری نشست‌های مشترک فتح با رژیم صهیونیستی در امان، معتقد است این اقدام، کمدی جدید تشکیلات خودگردان برای به شکست کشاندن آشتی ملی بوده است. به اعتقاد سران جنبش جهاد اسلامی، مذاکرات تشکیلات به منزله کودتایی علیه آشتی بوده و ابومازن در پی آن است که از آشتی ملی به عنوان برگ برنده‌ای در مذاکرات استفاده نماید. رهبران جهاد، مذاکرات را خنجری در پشت آشتی ملی و چراغ سبزی به             دخالت های کمیته چهارجانبه در مسئله فلسطین می دانند.(14) از منظر سران جنبش، موفقیت                آشتی ملی در گرو توقف مذاکرات است و آشتی واقعی زمانی شروع می شود که تشکیلات خودگردان به شکست مذاکرات اعتراف نماید. آنان معتقدند که اگر برخی از اعضای تشکیلات بخواهند که برای سرپوش گذاشتن بر بی‌فایده بودن مذاکرات، در پروژه آشتی ملی گام بردارند، آشتی واقعی برقرار          نخواهد شد.
 8- توافقنامه دوحه: جنبش جهاد اسلامی علیرغم مخالفت خود با برگزاری نشست‌های دو طرفه ابومازن و مشعل در ادامه نشست‌های آشتی ملی و توافقات دو طرفه بر سر مسائل مربوط به تمامی فلسطین، پس از نشست دوحه از امضای تفاهم نامه بین ابومازن و مشعل استقبال نمود و از انتخاب ابومازن به عنوان ریاست دولت وحدت ملی و مسئول برگزاری انتخابات، ابراز خوشحالی کرد.(15) البته «احمد المدلل» از رهبران جنبش جهاد اسلامی با آن مخالفت و این توافق را خارج از اجماع ملی  توصیف نمود.
 
و) نقش میانجیگران در پرونده آشتی ملی از دیدگاه جهاد اسلامی
 پس از وقوع بیداری اسلامی در منطقه و سقوط هم پیمانان دیکتاتور غربی در کشورهای عربی، مسائل مربوط به فلسطین نیز دچار تحولات چشمگیری شد که از جمله آنها، آغاز دوباره روند آشتی ملی به رهبری مصر بود. در این بین، کشورهای دیگری چون قطر، اردن و ترکیه نیز تلاش‌هایی را برای هرچه نزدیک‌تر شدن جنبش‌های فتح و حماس به یکدیگر به کار گرفتند.
 1- مصر: سقوط نظام نامبارک سابق مصر، دستاوردهای چشمگیری را برای ملت فلسطین به ویژه جنبش جهاد اسلامی در بر داشته است.  در همین زمینه می‌توان به میانجیگری مصر در موفقیت تبادل بیش از 1000 اسیر فلسطینی با سرباز ربوده شده رژیم صهیونیستی، توقف حملات هوایی رژیم صهیونیستی به نوار غزه در برهه های زمانی مختلف، آزادی تعدادی از اسرای اعتصاب کننده غذای عضو جنبش جهاد اسلامی(شیخ خضر عدنان و هناء شلبی)، پذیرش درخواست‌های اسرای اعتصاب کننده غذا و امضای سند توافق کمیته رهبری اعتصاب غذای زندانیان با رژیم صهیونیستی اشاره نمود. اوج نقش آفرینی نظام جدید مصر را باید در برگزاری نشست‌های مشترک بین گروههای فلسطینی و آشتی           دو جنبش فتح و حماس دید. جنبش جهاد اسلامی نیز با توجه به تجربه موفق خود در ارتباط با سران مصری به ویژه دستگاه اطلاعاتی این کشور در خصوص پرونده های ذکر شده، همواره از دخالت مصر در آشتی ملی استقبال نموده است و در همین رابطه، دیدارهای متعددی با «مراد موافی» رئیس دستگاه اطاعاتی مصر و مسئولان پرونده آشتی ملی در این دستگاه داشته است. البته باید توجه داشت پس از پیشرفت نکردن پرونده آشتی ملی، سران جهاد اسلامی سطح خواسته خود از مقامات مصری را بالا برده و اظهار داشتند تنها برگزاری نشست و دیدار، کافی نیست و مصر باید بر اجرای توافقات نیز نظارت داشته باشد.(16)
 2- اردن: در روند آشتی ملی، شورای ملی فلسطین دو نشست را در پایتخت اردن برگزار نمود. در نشست اول که به منظور فعال‌سازی سازمان آزادیبخش در تاریخ 19/10/1390(15/1/2012) برگزار شد، روادید نماینده جنبش جهاد اسلامی با تأخیر صادر شد. پس از انتشار اخبار ضد و نقیض فراوان و اتخاذ مواضع از سوی رهبران جنبش، «ابوعماد الرفاعی» موفق شد در نشست کمیته فعال‌سازی ساف حضور یابد.(17) اما نشست دوم که به منظور مقدمه چینی برای برگزاری انتخابات توسط کمیته مقدماتی انتخابات شورای ملی فلسطین در تاریخ 15/3/1391(4/6/2012) برگزار شد و دولت اردن با بهانه قرار دادن موضوعاتی چون مسائل امنیتی و مشکل در امور اداری و تهیه بلیط از حضور ابوعماد الرفاعی برای بار دیگر ممانعت نمود.(18) این اقدام اردن با محکومیت جنبش جهاد اسلامی مواجه شد و رهبران جنبش در این خصوص ابراز تأسف نمودند. شایان ذکر است در واکنش به این رفتار اردن، سران جنبش اعلام کردند که بین جنبش و کشور اردن مشکلی وجود ندارد و تلاش ها برای رفع موانع حضور جهاد اسلامی در نشست‌های اردن ادامه خواهد یافت.
 3- قطر و ترکیه: جنبش جهاد اسلامی پس از ورود قطر به مسئله آشتی ملی نسبت به دخالت این کشور اظهار نظری نداشته است، اما از توافق نامه دوحه استقبال و آن را مثبت ارزیابی نمود. رهبران جنبش جهاد اسلامی تاکنون هیچ اظهارنظری در مورد تلاش‌های ترکیه در زمینه آشتی ملی ارائه ننموده‌اند.
 
ی) آینده آشتی ملی از دیدگاه جنبش جهاد اسلامی
  رهبران جنبش جهاد اسلامی با نگاهی مثبت، حرکت خود در مسیر آشتی فلسطینیان را آغاز نمودند، اما با مشاهده تحرکات کند فتح و حماس و برگزاری دیدارهای صرفاً دوطرفه، امیدهای خود را برای تحقق سند آشتی کم رنگ دیدند. امروز نیز رهبران جهاد اسلامی ضمن انتقاد به انتقال ندادن جزئیات نشست‌ها از سوی دو طرف به جنبش جهاد اسلامی، تأکید نمودند که به حمایت‌های خود از آشتی ملی همچنان ادامه خواهند داد و هرگز مانعی بر سر راه قطار آشتی ملی نخواهند شد.
 رهبران جنبش، همچنین در آخرین اظهارات خود برای بار دیگر تأکید نمودند که موفقیت آشتی ملی در گرو تشکیل دولت وحدت ملی و برگزاری انتخابات توسط این دولت است. البته رهبران جهاد اسلامی اظهار داشتند که علیرغم حمایت جنبش جهاد از این دولت، هرگز در آن مشارکت نخواهد داشت.
 جهاد اسلامی همانطور که «خالد البطش» مسئول روابط خارجی آن تأکید داشته است، به تلاش‌های خود برای موفقیت دو کمیته آزادی‌های عمومی و آشتی اجتماعی ادامه خواهد داد. آنچنان که خالد البطش علیرغم تعلیق کمیته آزادی‌های عمومی به رایزنی های خود با مقامات مصری ادامه داده است.
 آنچه که برای آینده جنبش جهاد اسلامی در مسیر آشتی ملی می‌توان تصور نمود، همان نقش ابتدایی جنبش در آشتی است. عدم جدیت دو جنبش فتح و حماس در تحقق سند آشتی ملی سبب شده است که جهاد اسلامی از مشارکت در اجرای سند قاهره دور مانده و به نقش ناظرگونه خود اکتفا نماید. اصل ثابت و ابتدایی جهاد اسلامی، مقاومت و مبارزه مسلحانه تا آزادی کامل فلسطین است و حضور در دولت در قاموس این جنبش جایی ندارد. البته تحولات منطقه، جنبش را بر آن داشته است تا با ملتزم نمودن دو جنبش فتح و حماس در فاصله زمانی تشکیل حکومت جدید در مصر، به یک راهبرد ملی فراگیر برای پیشبرد مسئله فلسطین برسد و از این راهبرد جدید در جهت مبارزه با رژیم صهیونیستی استفاده نماید. هر چند که تا به امروز، دو جنبش فتح و حماس ثابت نموده اند که آشتی ملی برای آنها همچون برگ برنده ای در پیشبرد اهداف دیگر است نه منافع فلسطین.
 
نتیجه گیری
جنبش جهاد اسلامی فلسطین بنا به رسالت خود در خصوص وحدت تمامی امت فلسطین برای آزاد‌سازی فلسطین از بند اشغالگری رژیم صهیونیستی، پا به عرصه آشتی ملی گذاشت. پاسخ این جنبش به درخواست‌های هواداران خود این بود که ما به عنوان بخشی از ساختار سیاسی فلسطین در آشتی ملی حضور خواهیم یافت، اما در حکومت آینده سهیم نخواهیم بود.
 با نگاهی به عملکرد جنبش جهاد اسلامی در عرصه آشتی ملی می‌توان نتیجه گرفت که جنبش جهاد اسلامی از طرفی به دنبال پایبندی به میثاق خود در به رسمیت نشناختن رژیم صهیونیستی و مبارزه با آن است و از طرف دیگر به دنبال تأثیر گذاری در عرصه سیاسی فلسطین و پیشرفت مسئله فلسطین می‌باشد. تعارض این دو عرصه موجب شده است که رهبران جنبش تلاش نمایند با دخالت خود بر جهت‌گیری‌های پرونده آشتی ملی تأثیر گذارند اما عدم هماهنگی دو طرف اختلاف با جنبش، موجب دور ماندن جهاد اسلامی از جزئیات دیدارهای دوطرفه شد و جهاد اسلامی را مجبور به پذیرفتن توافقات              دو جنبش فتح و حماس تحت هر شرایطی قرار داد. اوج این تبعیت در پذیرش گزینه سازشگر «ابومازن» به عنوان نخست وزیر دولت وحدت ملی است.
به نظر نگارنده، جنبش جهاد اسلامی در شرایط کنونی و در حالیکه هنوز حکومت جدید در مصر به ثبات نرسیده است، از بین دو گزینه بازگشت ابومازن به مذاکرات سازش و حرکت بسیار آهسته در مسیر آشتی  ملی، گزینه دوم را انتخاب نموده تا از این طریق و با روی کار آمدن احتمالی جماعت اخوان المسلمین در مصر، فرصت ها برای پیوستن به ساف و روی کارآمدن حماس در دولت آینده از دست نرود. برای تحقق این امر، راهی نیست جز پذیرش گزینه ای که بتواند مقدمات برگزاری انتخابات را بدون واکنش رژیم صهیونیستی و کمیته چهارجانبه فراهم نماید. جنبش جهاد اسلامی به دنبال آن است تا با تحقق آشتی ملی از هر راه ممکن، شرایط فلسطین را برای برگزاری انتخابات هموار نماید و با دخالت غیر مستقیم در عرصه حکومت(حتی به قیمت ادغام در جنبش حماس) حضوری تأثیر گذار در آزادی فلسطین داشته باشد. رهبران جهاد اسلامی به خوبی می‌دانند فرصت آنها برای تأثیرگذاری و تعیین کننده بودن در صحنه سیاسی فلسطین، تا روشن ماندن شعله بیداری اسلامی و روی کارآمدن اسلامگرایان حامی فلسطین در منطقه باقیست و به همین جهت، تمام تلاش خود را برای حفظ این فرصت به کار خواهند گرفت.
 پی نوشت ها:
 1.    سلمان رضوی، علی پاشا قاسمی، تجربه حکومتی حماس، چاپ اول، تهران: موسسه اندیشه سازان نور، 1391، صص124-239
 2.    سلمان رضوی، «توافقنامه دوحه؛ توافقی تکراری یا نهایی»، بولتن رویداد و گزارش، شماره 20(24/11/1390) بانک اطلاعاتی مؤسسه تحقیقات و پژوهشهای سیاسی- علمی ندا
3.    http://www.amad.ps/arabic/(6/6/2012)
 4.    http://www.alwatanvoice.com/arabic/content/print/174993.html
 5.    http://fa.alalam.ir/some-details-announced-vhmas-fatah-agreement
 6.    http://www.paltoday.ps/arabic/News-123227.html
 7.    http://www.alwatanvoice.com/arabic/news/2011/12/24/231262.html
 8.    http://www.alresalah.ps/ar/index.php?act=post&id=44851
 9.    http://www.alnaharnews.net/ar/news.php?maa=View&id=47220
 10.    http://www.alwatanvoice.com/arabic/news/2011/11/21/217794.html
 11.    http://www.qudsnet.com/arabic/new/index.php?page=view_news&Id=207063
 12.    http://www.alwatanvoice.com/arabic/news/2011/12/24/231262.html
 13.    http://www.psnews.ps/index.php?act=Show&id=53138
 14.    http://www.alestqlal.com/Repotrs.aspx?id=5493&catid=3
 15.    http://faresfateh.com/ThreadPrint.aspx?id=4547&type=2
 16.    http://www.alestqlal.com/Repotrs.aspx?id=5493&catid=3
 17.    http://paltoday.ps/arabic/index.php?act=post&id=127375
 18.    http://www.alwatanvoice.com/arabic/news/2012/06/04/284075.html

نویسنده: هادی مشهدی رضا

منبع:موسسه تحقیقات وپژوهش های سیاسی وعلمی ندا