ناوگان آزادی و شکست محاصره : پیامدها و سناریوها

به نظر می‌رسد تلاش‌ها برای شکستن محاصره تحمیلی بر نوار غزه و خصوصاً در سایه آنچه که با واقعه ناوگان آزادی گذشت به نوعی موجب چالش برای ایالات متحده آمریکا شد همانگونه که به عاملی اصلی برای اعمال فشار واقعی بر اسرائیل نیز مبدل گردید. به این معنی که آینده محاصره به شکل کنونی آن، بی شک به استمرار کشتی‌ها برای شکستن محاصره و همچنین طبیعت و ملیت شخصیتها و چهره های فعال حاضر در این کشتی‌ها ارتباط پیدا خواهد کرد:

بر این اساس می‌توان گفت که محاصره غزه به سمت یکی از سناریوهای زیر حرکت خواهد کرد:

الف: رفع محاصره براساس توافق نامه گذرگاهها در سال 2005

ب:  کاهش محاصره، براساس معیارهای اسرائیلی که این احتمال موضع حمایتی آمریکا در قبال اسرائیل را که می‌گوید اسرائیل حق دارد امنیتش را تامین نماید، تقویت خواهد کرد.

ج: گشودن گذرگاههای دریایی براساس پیشنهاد اروپا مبنی  بر اعزام ناوهای جنگی  برای مراقبت از کشتی‌هایی که در آینده عازم غزه می‌شوند.

در هر حال افزایش اعزام کشتی ها برای شکستن محاصره عامل اصلی است که منجر می‌شود به اینکه گذرگاههای دریایی امری واقعی در شکستن محاصره محسوب گردند.

تلاشها برای شکستن محاصره

نظر به حجم خسارتهای وارده بر اهالی غزه دهها کاروان دریایی به شکل پی در پی به سمت غزه حرکت کردند که محموله همگی آنها کمک‌های دارویی، غذایی و آموزشی بوده است. به رغم تلاش بسیار زیاد سامان دهندگان این کاروانها برای رسیدن این کمکها به دست اهالی نوار غزه اما بسیاری از این کمکها در گذرگاههای ورودی به خاک غزه خصوصاً در منطقه صحرای سینای مصر به دلیل مشکلات و موانع اداری هرگز به دست صاحبان اصلی آن نرسید و خصوصاً مواد غذایی در انبارهای مصر فاسد گردید.

در سطح دریایی طی سه سال گذشته 10 کشتی و قایق بزرگ در مقاطع مختلف از اروپا، آمریکا و کشورهای عربی کمک‌هایی را به نوار غزه انتقال دادند که از این 10 کشتی پنج فروند آن به دلیل ممانعت اسرائیلی‌ها از رسیدن به غزه بازماندند. اما پنج کشتی باقی مانده توانستند خود را به سواحل غزه برسانند و فعالان مستقر در آن با دست خود به توزیع کمک‌های انساندوستانه میان اهالی غزه پرداختند. شایان ذکر اینکه پنج کشتی که اسرائیل اجازه ورود آنها به بندر غزه را صادر کرد کشتی‌هایی بودند که سرنشینان آن عمدتاً شهروندان غربی، نمایندگان پارلمان و دیپلماتهای سابق و شخصیتهای شناخته شده جهان بودند. که دلیل اصلی این اجازه هم این بود که اسرائیل سعی می‌کرد خود را با دولتهای آنان مواجه نبیند.

تا اینکه در 31 ماه می سال جاری 2010 (10 خرداد) ناوگانی متشکل از 630 فعال صلح طلب  خارجی و 10 هزار تن کمک‌های بشر دوستانه عازم غزه شد که در یکصد مایلی سواحل غزه و در آبهای بین المللی نیروی دریایی رژیم صهیونیستی اقدام به حمله به این ناوگان بین المللی کرد و نه فعال ترک را به شهادت رساند و دهها نفر را زخمی کرد. این جنایت واکنش رسمی و غیر رسمی را در سطح جهان برانگیخت. همه سازمانها و نهادهای دولتی و غیر دولتی جنایت یاد شده علیه فعالان صلح طلب را محکوم کردند و خواستار تشکیل کمیته حقیقت یاب عوامل این جنایت شدند. به دنبال این جنایت اختلاف عمیقی در مواضع اعضای کمیته چهارجانبه صلح متشکل از اروپا، سازمان ملل، روسیه و آمریکا ایجاد شد به نحوی که اروپا، روسیه و  سازمان ملل خواستار پایان محاصره شدند و آمریکا و اسرائیل به یکباره خود را در جهان منزوی دیدند. ضمن آنکه خشم افکار عمومی جهان نسبت به این جنایت هر روز بیشتر و بیشتر شد.

ترکیه

موضع حکومت حزب عدالت و توسعه در ترکیه در تعامل با محاصره تحمیل علیه نوار غزه به دو گونه بود:

نخست:   تلاش برای ایفای نقش منطقه‌یی فعال که بتوان نزاع های سخت در منطقه را حل و فصل کرد. هدف از این اقدام نیز تامین امنیت کشورهای همجوار و تضمین ثبات در درون ترکیه بود.

دوم:  همبستگی مردم ترکیه با اهالی غزه به دلیل اشتراکات دینی بین ملتهای دو کشور امری که در سطح رسمی ترکیه خصوصاً حزب اسلامی عدالت و توسعه را در موقعیت بی‌نظیری از جهت حمایت افکار عمومی قرار داد.

به دنبال جنایت اسرائیل علیه ناوگان آزادی غزه و شهادت نه فعال ترک رجب طیب اردوغان مواضع تندی علیه اسرائیل اتخاذ کرد که عبارتست از:

1- درخواست برای پایان محاصره غزه و اصرار بر تلاش برای شکستن محاصره

2- ضرورت تمکین اسرائیل بر خواسته های ترکیه خصوصاً عذرخواهی از ملت و دولت ترکیه، پرداخت غرامت و موافقت با تشکیل کمیته حقیقت یاب.

3- تلاش برای نزدیکی به کشورهایی که از سوی واشنگتن کشورهای مخالف محسوب می‌شوند مانند ایران، سوریه و حزب الله لبنان

4- اصرار بر تعقیب و محاکمه اسرائیل در صورت عدم تمکین به خواسته های ترکیه

ناظران سیاسی معتقدند واکنش ترکیه کمتر از آن چیزی بود که انتظار می‌رفت و در واقع این واکنش هیچ تناسبی به فضای خشم موجود در درون ترکیه و خارج از آن نداشت. این عدم تناسب از سوی تحلیلگران این گونه تفسیر شد که ترکها زیاد مایل نیستند خشم آمریکا و غرب را دراین مرحله موجب شوند.

اسرائیل

رفتار حکومت رژیم  اسرائیل با کشتی مرمره آبی ترکیه و شهادت فعالان ترک توسط این رژیم بیشتر از این اصل پیروی می‌کرد که اسرائیلی‌ها با نقش جدید ترکیه در منطقه مخالف هستند و همچنان بر استمرار محاصره نوار غزه تاکید دارند. در حالی که ترکیه برای پایان محاصره تلاش می‌کرد. از همین دیدگاه است که حکومت نتانیاهو اقدام به رفتارهای زیر کرد:

1- تجاوز به کشتی مرمره و قتل نه فعال ترک و بازداشت دیگر فعالان ترک و استفاده از جملات و واژه‌های بسیار سخیف علیه آنان در حین بازداشت

2- آزادی همه بازداشت شدگان اعم از ترکها، اعراب و مسلمانان و غربی‌ها به عنوان گامی برای رهایی از بار این جنایت

3- بارگیری محموله ناوگان آزادی غزه در بندر اشدود برای تاکید بر این نکته که اسرائیل همچنان مصر بر عدم ورود هرگونه کشتی کمک رسان به شکل مستقیم به غزه است.

4- عدم موافقت با خواسته های ترکیه نظیر: عذرخواهی، بازگرداندن کشتی‌ها، پرداخت غرامت، تشکیل کمیته حقیقت یاب. حکومت نتایتاهو به نظر می‌رسد درنظر دارد تنش با حکومت اردوغان را در یک سطح مشخص نگه دارد تا به این وسیله نقش آنها را در قضیه فلسطین به طور کلی مهار کند.

5- تلاش برای کاهش خشم جهانی به سبب محاصره و اعلام کاهش محاصره نوار غزه از طریق اعطای مجوز به کالاهای بیشتر برای ورود به این منطقه اشغال.شده

6- اسرائیل به کمک آمریکا تلاش کرد تا از اعزام کشتی به نوار غزه خصوصاً از طریق یونان و قبرس جلوگیری کند.

مصر

در تلاشی که ناظران سیاسی از آن به عنوان روزنه‌یی برای تنفس اسرائیل یاد کردند حسنی مبارک رئیس جمهور مصر از تصمیم خود برای بازگشایی گذرگاه رفع بدون دلیل برای عبور کمکهای انسان دوستانه به غزه خبر داد. با این وجود حکومت مصر به همه کاروانهای اعزامی  از طریق گذرگاه رفع اجازه ورود به نوار غزه را نداد و تعداد زیادی از این کاروانها از ورود به غزه منع شدند. بعدها معلوم شد که حکومت مصر هرگونه ورود و خروج کالا به غزه را مشروط به حضور نیروهای تشکیلات خودگردان فلسطین و ناظران اروپایی کرده است به این ترتیب گذرگاه رفع بار دیگر بسته شد و در این میان به نظر رسید بااین اقدام مصر  از بار فشارها بر اسرائیل نیز کاسته شد.

آمریکا

در ابتدای کار و به عنوان تلاشی برای از بین بردن خشم جهانی، هیلاری کلینتون وزیر خارجه آمریکا خواستار ضرورت تغییر وضع موجود در نوار غزه شد و از جرج میچل فرستاده ویژه خود خواست طی هماهنگی با طرف اسرائیلی شرایط در نوار غزه را به حالت عادی خود بازگرداند. لیکن چند روز پس از جنایت اسرائیل علیه ناوگان آزادی غزه و برعکس آنچه که قبلاً گفته بود مواضع واشنگتن به سمت گرایش اسرائیل تمایل پیدا کرد تا جاییکه باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا گفت: اسرائیل برای حمایت از امنیت خود حق دارد و در واقع تلاویو تنها جایی است که می‌تواند تصمیم بگیرد با چه روشی امنیت خود را تامین کند. پس از آن دولت آمریکا از تشکیلات خودگردان فلسطین و طرف اسرائیلی خواستار بازگشت به معاهده گذرگاهها در سال 2005 شد که این دعوت واشنگتن به دنبال تحقق چند هدف بود از جمله:

الف: ایجاد روزنه تنفس و آرام کردن فضای تند رسانه‌ای علیه اسرائیل و ارسال پیام گمراه کننده به افکار عمومی جهان با این مضمون که امور در نوار غزه به سوی وضعیت عادی و سابق خود در حال بازگشت است.

ب: جلوگیری از هرگونه نقش آفرینی حماس و دولت منتخب فلسطین در نوار غزه و همچنین ممانعت از هرگونه بهره برداری مردمی، رسانه‌ای و سیاسی این دولت از موفقیتی که ناوگان آزادی غزه به دست آورده بود.

ج: باز کردن فضا پیش روی مصر، ریاست تشکیلات خودگردان فلسطین، اتحادیه اروپا و اسرائیل برای ایفای نقش جدید متناسب با تحولات جاری.

اتحادیه اروپا

در ابتدای این بحران، تمامی کشورهای اروپایی انزجار خود را از این جنایت اعلام کرده و آن را محکوم کردند. ضمن آنکه خواستار پایان محاصره و بازگرداندن حیات در نوار غزه به حالت عادی خود شدند. این مواضع اروپا کاملاً با مواضع سابقش مغایر بود. لیکن این تحول مثبت در مواضع اروپاییان دوامی نیافت و بار دیگر مواضع کشورهایی چون آلمان، فرانسه، انگلیس و اسپانیا (به عنوان رئیس دوره اتحادیه اروپا) به سمت مواضع دولت اوباما تمایل یافت. به گونه‌ای که این کشورها آمادگی خود را برای اعزام ناظران اروپایی برای حضور در گذرگاه رفع در صورت بازگشت نیروهای تشکیلات خودگردان به ریاست  ابومازن به این منطقه اعلام کردند. پس از آن این کشورها اعلام کردند که ناوهای جنگی خود را به سواحل غزه اعزام خواهند کرد تا ازکشتی‌هایی که عازم غزه هستند تفتیش به عمل آورند که مبادا اسلحه با خود برای حماس در نوار غزه حمل کنند. که این عمل به باور ناظران سیاسی تلاشی بود تا اجازه ندهند اسرائیل در یک بحران جدیدی با حمله احتمالی به این کشتی‌ها قرار گیرد.

روسیه

مداخله روسیه به گونه‌ای معتدل بود. این کشور ابتدا جنایت علیه ناوگان آزادی غزه را محکوم کرد. و سپس خواستار پایان محاصره تحمیلی علیه نوار غزه شد. همچنین خواستار فعال سازی تلاش ها برای آشتی فلسطین – فلسطین شد. مواضع روسیه این بار به خاطر مخالفت با آنچه اتفاق افتاده بود به نوعی با مواضع سابق این کشور متفاوت بود اما با این وجود به محض اعلام دیدگاههای دولت آمریکا در خروج از این بحران، مسکو به کمیته چهار جانبه صلح پیوست و خواستار فعال سازی معاهده گذرگاهها در سال 2005 شد و بر حضور ناظران اروپایی و نیروهای امنیتی تشکیلات خود گردان به ریاست ابومازن در گذرگاه رفح تاکید کرد.

سازمان ملل

موضع شخص دبیرکل آقای بان کی مون در قبال جنایت اسرائیل موضعی محکومانه بود و ضمن محکوم کردن این جنایت خواستار بازگرداندن شرایط زندگی در نوار غزه به حالت عادی خود شد. لیکن موضع سازمان ملل هرگز شکل عملی به خود نگرفت و بلافاصله مواضع آنها تحت الشعاع وضعیتی قرار گرفت که اسرائیلی‌ها آن را تحمیل کرده بودند. در حال حاضر مسئولان سازمان ملل بر ضرورت گشایش گذرگاهها براساس توافقات صورت گرفته  در این زمینه تاکید می‌کنند. همچنین آنها خواستار مشارکت ناظران اروپایی و عناصر امنیتی تشکیلات خودگردان فلسطین به ریاست ابوماذن در گذرگاه رفع هستند.

تشکیلات خود گردان

طبق معمول ریاست تشکیلات خودگردان فلسطین این جنایت را محکوم کرد و اعلام کرد که مخالف ادامه محاصره نوار غزه توسط حکومت نتانیاهو است. با این وجود این تشکیلات بلافاصله طرح آشتی بین فتح و حماس را به عنوان پیش شرط پایان محاصره و یا کاهش آن پیشنهاد کرد. به این معنی که محاصره غزه شکسته نخواهد شد مگر آنکه حماس شروط فتح و قرار داد آشتی صلح مصر را بپذیرد.

جنبش حماس

جنبش حماس به خوبی می‌دانست که محاصره اقتصادی تحمیلی بر غزه دارای ابعاد سیاسی است که کمیته چهارجانبه صلح در نظر داشت با این محاصره اراده ملت فلسطین را بشکند و حکومت منتخب آن به ریاست اسماعیل هنیه را ساقط نماید. این جنبش همچنین می‌دانست که دولت آمریکا به دلیل حمایت از مواضع اسرائیل، سکوت در برابر محاصره و حمایت از تشکیلات خودگردان در موقعیت بحرانی قرار دارد.

براین اساس به نظر می‌رسد حماس در مواضع خود نسبت به مخالفت با محاصره و نپذیرفتن شروط غرب به دو شیوه عمل کرد:

1-  اصرار بر مواضع سیاسی خود و همچنین پافشاری بر گزینه مقاومت

2- تشویق تلاشها برای شکست محاصره و بهره برداری سیاسی، رسانه‌ای و عمومی از این تلاشها به گونه‌ای که با در پیش گرفتن این روشها حماس توانست دولت آمریکا و رژیم اسرائیل را در سطح جهانی منزوی کند. در این چارچوب دولت هنیه خواستار حضور نیروهای امنیتی خود در گذرگاه رفع و کرم ابوسالم در کنار نیروهای امنیتی ابومازن شد. حماس همچنین بازگشت به توافقنامه گذرگاهها در سال 2005 را رد کرد.

احتمالات و  سناریوها برای آینده محاصره نوار غزه

الف: رفع محاصره

رفع محاصره یکی از فرضیه‌های مطرح شده است خصوصاً در سایه این نظریه که توافق نامه های زیادی میان اسرائیلی ها از یک سو و مصر و تشکیلات خود گردان از سوی دیگر به امضا رسیده است. شانس این سناریو بویژه با افزایش و استمرار درارسال کشتی‌های بیشتر بین المللی به سواحل غزه و همچنین اعمال فشارهای سیاسی بر اسرائیل افزایش خواهد یافت.

ب: کاهش محاصره

کاهش محاصره نیز یکی از درخواستهایی است که طرفهای بین المللی بر روی آن توافق دارند. لیکن آنچه که در این مورد محل اختلاف است معیارهایی است که برخی طرفها قائل به آن هستند و برخی دیگر مخالف آن. مثلا دولتها و جریانهایی که در تحمیل محاصره نوار غزه مشارکت دارند مانند غربی ها معتقدند که این کاهش نباید به حماس این اجازه را بدهد که در سطح تبلیغاتی اینگونه عنوان کند که کاهش محاصره در نتیجه پایداری و مقاومت او بوده است.

از سوی دیگر جامعه جهانی خواستار تعیین تمامی مواد لازم به عنوان کالاهای دارای مجوز ورود به نوار غزه هستند در حالی که اسرائیل تنها با اعلام 300 نوع کالا از مجموع 7000 نوع کالا برای ورود به نوار غزه موافقت می‌کند. ظاهراً تا به امروز طرف اسرائیلی توانسته است دیدگاه خود را تحمیل نماید. با این وجود شانس این سناریو با افزایش تلاشها برای اعزام کشتی به نوار غزه نیز کاهش می‌یابد.

ج: گشایش گذرگاه دریایی

این فرضیه عبارتست از ایده اعطای مجوز ورود کالا از طریق دریاست. در این فرضیه ناظران اروپایی حضور دارند و کشتی‌ها نیز تفتیش خواهند شد. احتمالاً بسیاری از کشورهای اروپایی ناوهای جنگی خود را تا سواحل نوار غزه اعزام خواهند کرد با این بهانه که این فرضیه پیشنهادی عملی برای تسهیل زندگی اهالی غزه خواهد بود. البته این سناریو چنانچه با افزایش حضور سازمانهای غیر دولتی بین المللی از طریق کشتی‌های امدادرسانی همراه شود می‌تواند وضعیت بسیار مطلوبی برای اهالی غزه، ابزاری برای شکستن محاصره غزه و در عین حال چالش جدی برای اروپاییان باشد.

گردآوری: مهدی شکیبایی

خبرگزاری قدس