همگرایی جهان اسلام و نظام‌های علمی و آموزشی
حسن نوربخش*
سؤال‌های اساسی در این مقاله چنین مطرح می‌گردند که اساساً نظریات همگرایی چه ابعادی از همگرایی جهان اسلام را پوشش می‌دهد؟ با کدامین مدل و نظریات می‌توانیم ارتباطات و همگرایی جهان اسلام را تبیین نماییم؟ و این‌که آیا با گفتمان‌های وحدت از دوره‌های پیشگامان تقریب تا کنون با توجه به شرایط عصر حاضر و جهانی شدن می‌توان مدل تبیینی و چارچوب تئوریک ارائه نمود؟ در این گفتمان وحدت، نظام‌های آموزشی و پژوهشی کشورهای اسلامی چه نقش و کارکردی می‌توانند داشته باشند؟جهت پرداختن به سؤالات مذکور مقاله با مروری گذرا به نظریات همگرایی و تجربه‌های اروپایی آن به جایگاه گفتمان و اندیشه‌های وحدت در جهان اسلام می‌پردازد. تأکید مقاله بر نظریات جهانی شدن بر این مبناست که با توجه به مقتضیات تغییرات تکنولوژیکی و ارتباطی و به تبع آن نظام‌های آموزشی و پژوهشی و هم‌چنین با توجه به رویکرد آینده نگرانه در مدل مذکور قدرت تبیینی و تحلیلی این نظریات جهت مدل‌سازی و نظریه پردازی برای همگرایی و انسجام جهان اسلام بسیار بالا است. مقاله پس از انتخاب مدل تبیینی (جهانی شدن) به جایگاه آموزش در عصر ارتباطات و جهانی شدن پرداخته و عرصه تحولات در نظام‌های آموزشی و پژوهشی را مورد بررسی قرار داده است. سپس با طرح این سؤال که نظام‌های آموزشی جهان اسلام در عصر جهانی شدن چگونه می‌توانند پروسه وحدت و انسجام را طی نمایند؟ به عبارتی آیا گفتمان‌های نظام آموزشی و پژوهشی جهان اسلام می‌تواند به نیازهای فکری، اندیشه‌ای و علمی معاصر پاسخ دهد؟ لذا مقاله جهت پاسخ‌دهی به پرسش‌ها و دغدغه‌های مذکور کارکرد آموزش در ایجاد انسجام و همگرایی در جهان اسلام را در سه محور ذیل مورد بررسی قرار می‌دهد: الف) انتقال فرهنگ ب) یگانگی اجتماعی(انسجام اجتماعی) ج) نوآوری و تغییرات اجتماعی.
اندیشمندانی هم‌چون شیخ محمد عبده، عبدالرحمن کواکبی، آیة الله بروجردی و امام موسی صدر، و در نهایت سه مؤلفه مهم در نقش آموزش در ایجاد تغییرات اجتماعی در جهان اسلام معاصر مورد بررسی قرار می‌گیرد، که عبارتند از:
1) آموزش و اسلام اعتدالی
2) نواندیشی دینی
3) نقش نخبگان
با این توضیح که امروز نظام آموزشی جهان اسلام با سه مؤلفه مذکور می‌تواند نقش مهمی در انسجام و همگرایی و کاهش اختلاف و تنش در جهان اسلام داشته باشد که جهت تحقق این کارکرد برای نظام آموزشی جهان اسلام نیازمند ایجاد و ساختارمند نمودن شبکه علمی و ارتباطی بین اندیشمندان و نخبگان و عالمان جهت احیا و اصلاح فکر دینی در جهان اسلام می‌باشد. لذا مقاله پس از جمع‌بندی و تحلیل نهایی چهار طرح تأسیسی به آیسسکو جهت تحول در نظام علمی و آموزشی و ایجاد گفتمان‌های فکری و اندیشه‌ای بین اندیشمندان جهت دست‌یابی به مدل و راهبرد‌های کلان در عصر جهانی شدن به همگرایی بیش از پیش و انسجام اسلامی ارائه می‌نماید.
واژگان کلیدی: همگرایی، جهانی شدن، نواندیشی دینی، انسجام اسلامی